شەرقىي تۈركىستاندىكى زۇلۇملارنىڭ خىتاي تارىخىدىكى ئىزلىرى

تارىخنىڭ چاقى ھەمىشە ئىجابىي يۆنىلىشتىلا ئىلگىرىلىمەيدۇ؛ بەزىدە ئۇ ئۆزىنىڭ ئەڭ قاراڭغۇ ئىزلىرىنى قايتا بېسىپ، ئۆتمۈشتىكى زۇلمەتنى ھازىرقى زامانغا كۆچۈرۈپ كېلىدۇ. خىتاي قانۇنچىلىق ئىدىيەسىنىڭ رەھىمسىز دۆلەتچىلىك پەلسەپىسى بىلەن بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستاندا يۈز بېرىۋاتقان سىستېمىلىق باستۇرۇش ۋە ئىنسانىيەتكە قارشى جىنايەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى باغلىنىشنى تەھلىل قىلىش – دەل مۇشۇنداق ئاچچىق بىر تارىخىي تەكرارلىنىشنى كۆزىتىشتۇر. بۇ پەقەت تاسادىپىي ئوخشاشلىق ياكى يۈزەكى پاراللېللىق ئەمەس، بەلكى ئىككى مىڭ يىلدىن ئارتۇق ۋاقىت ئىلگىرى شەكىللەنگەن، دۆلەت ھوقۇقىنى مۇتلەقلەشتۇرۇش، خەلقنى رەھىمسىزلەرچە كونترول قىلىش، ھەر قانداق ئۆزگىچىلىكنى يوقىتىش ۋە ئىنسانىي قىممەتلەرنى پايخان قىلىشنى مەقسەت قىلغان بىر «ئىپلاس» سىياسىي پەلسەپىنىڭ زامانىۋى تېخنىكا بىلەن قوراللىنىپ، تېخىمۇ قاپلىغۇچ ۋە ۋەيران قىلغۇچ شەكىلدە قايتا ھاياتقا كەلگەنلىكىدۇر.

تۆۋەندە، بىز قانۇنچىلىق ئىدىيەسىدىكى ئون كونكرېت باستۇرۇش سىياسىتى ۋە تاكتىكىسىنى تاللاپ، ئۇلارنىڭ تارىخىي يىلتىزلىرىنى قىسقىچە ئەسلەپ، ئاندىن ئۇلارنىڭ بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستاندىكى ئۇيغۇر خەلقىگە قانداق قىلىپ «ئەينەن» دېگۈدەك تەدبىقلىنىۋاتقانلىقىنى تەپسىلىي، ئەمەلىي مىساللار بىلەن سېلىشتۇرۇپ ئۆتىمىز:

1. ئۆز-ئارا نازارەت ۋە كوللېكتىپ جازا (连坐 - Liánzuò): قەدىمكى كېپىللىكتىن زامانىۋى تورلاشتۇرۇشقىچە

تارىختىكى قانۇنچىلىق: شاڭ ياڭ چىن بەگلىكىدە يولغا قويغان «لىيەنزۇ» تۈزۈمى، ئائىلىلەرنى 5 ياكى 10 دىن گۇرۇپپىلارغا باغلاپ، بىر-بىرىنى نازارەت قىلىشقا ۋە پاش قىلىشقا مەجبۇرلىغان. بىر كىشىنىڭ «جىنايىتى» ئۈچۈن پۈتۈن گۇرۇپپا كوللېكتىپ جازالانغان. مەقسەت: جەمئىيەتنى ئاتوملاشتۇرۇش، ئىشەنچنى ۋەيران قىلىش، ھەممىنى دۆلەتنىڭ جاسۇسىغا ئايلاندۇرۇش.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: «تورلاشقان باشقۇرۇش» (网格化管理)، «ئون ئائىلە بىرلىكتە مۇداپىئەلىنىش» (十户联防)، «فىڭخۇيجۈ» (访惠聚) كادىرلىرىنىڭ ئائىلىلەرگە كىرىپ ئولتۇرۇشى، «تۇغقان بولۇش» (结对认亲) پائالىيىتى – بۇلارنىڭ ھەممىسى قەدىمكى «لىيەنزۇ» نىڭ زامانىۋى، تېخنىكىلاشقان ۋارىيانتى. قوشنىلار، خىزمەتداشلار، ھەتتا ئائىلە ئەزالىرى بىر-بىرىنى نازارەت قىلىشقا، «گۇمانلىق» ھەرىكەتلەرنى مەلۇم قىلىشقا مەجبۇرلىنىدۇ. بىر كىشى لاگېرغا ئېلىپ كېتىلسە ياكى «خاتالىق» ئۆتكۈزسە، ئۇنىڭ پۈتۈن ئائىلىسى، ھەتتا تۇغقانلىرىمۇ بېسىمغا، تەكشۈرۈشكە ۋە ھوقۇقلىرىدىن مەھرۇم قىلىنىشقا ئۇچرايدۇ. زامانىۋى كۆزىتىش تېخنىكىلىرى بۇ سىستېمىنى تېخىمۇ قورقۇنچلۇق ۋە قېچىپ قۇتۇلغۇسىز قىلدى.

2. قاتتىق ۋە خالىغانچە جازالاش (重刑 - Zhòngxíng / 以刑去刑): ئادالەتسىزلىكنىڭ تارىختىن بۈگۈنگىچە داۋامى

تارىختىكى قانۇنچىلىق: «كىچىك جىنايەتكە ئېغىر جازا» (轻罪重罚) پرىنسىپى ئارقىلىق خەلقنى قورقۇتۇپ ئىتائەت قىلدۇرۇش. چىن سۇلالىسىدە نۇرغۇن قىلمىشلارغا ئۆلۈم جازاسى ياكى رەھىمسىز بەدەن جازالىرى بېرىلگەن. قانۇنىي رەسمىيەت، ئادالەتلىك سوتلاش دېگەن ئۇقۇملارغا ئورۇن يوق.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: مىليونلىغان ئۇيغۇرنىڭ «دىنىي ئەسەبىيلىككە مايىللىق»، «گۇمانلىق پىكىر» دېگەنگە ئوخشاش ئىنتايىن مۇجىمەل ۋە قانۇنىي ئاساسى يوق «جىنايەت» لەر بىلەن، ھېچقانداق سوتسىز جازا لاگېرلىرىغا تاشلىنىشى. لاگېرلاردا قىيىن-قىستاق، مەجبۇرىي ئەمگەك، ئىدىيە يۇيۇشنىڭ ئومۇملىقى. سوتلانغان تەقدىردىمۇ، يېپىق سوتلاردا ئادۋوكاتسىز، ئۆزىنى ئاقلاش ھوقۇقىسىز ئۇزۇن مۇددەتلىك (ھەتتا مۇددەتسىز) قاماق جازالىرىغا ھۆكۈم قىلىنىش. بۇ، «جازا ئارقىلىق قورقۇتۇش» نىڭ زامانىۋى ئىپادىسى.

3. ھەرىكەت ۋە ئالاقىنى بوغۇش (禁游 / 关津之查): قەدىمكى قامالدىن زامانىۋى ئېلېكترونلۇق قەپەسكە

تارىختىكى قانۇنچىلىق: خەلقنى يەرگە باغلاش، سودا ۋە سەيلە-ساياھەتنى چەكلەش، قاتتىق يول تەكشۈرۈش پونكىتلىرى ۋە يول خېتى تۈزۈمى ئارقىلىق كىشىلەرنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىش. مەقسەت: ئۇيۇشۇشنىڭ ۋە ئۇچۇر ئالماشتۇرۇشنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ھەممىنى نازارەت ئاستىدا تۇتۇش.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: ئۇيغۇرلار ئۈچۈن پاسپورت ئېلىشنىڭ مۇمكىنسىزلىكى، رايون ئىچى ۋە سىرتىدىكى ھەرىكەتنىڭ مىڭلىغان تەكشۈرۈش پونكىتلىرى، يۈز تونۇش سىستېمىلىرى، GPS ئىز قوغلاش ۋە قاتتىق ئىجازەت تەلەپلىرى بىلەن قىيىنلاشتۇرۇلۇشى. ئەڭ ھاقارەتلىك يېرى، ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆز ۋەتىنىدە ۋە خىتاينىڭ باشقا جايلىرىدىكى مېھمانخانىلاردا تۇرۇشتىن چەكلىنىشى ياكى ئالاھىدە نازارەتكە ئېلىنىشى. بۇ، پۈتۈن بىر مىللەتنى ئىككىنچى دەرىجىلىك پۇقرا قاتارىدا كۆرۈپ، ئۇلارنى بىر كۆرۈنمەس قەپەسكە سولاپ قويۇشتۇر.

4. ئىدىيەنى بىرلىككە كەلتۈرۈش ۋە مەدەنىيەتنى يوقىتىش (焚书坑儒 / 一教): كىتاب كۆيدۈرۈشتىن مەدەنىيەت قىرغىنچىلىقىغا

تارىختىكى قانۇنچىلىق: چىن شىخۇاڭنىڭ «كىتاب كۆيدۈرۈپ، ئالىم كۆمۈش» (焚书坑儒) ھەرىكىتى، ھاكىمىيەتكە پايدىسىز دەپ قارالغان بارلىق پىكىرلەرنى ۋە ئۇلارنىڭ توشۇغۇچىلىرىنى يوقىتىشنى مەقسەت قىلغان. ئىدىيەنىڭ بىرلىكى دۆلەتنىڭ بىرلىكىنىڭ ئالدىنقى شەرتى دەپ قارالغان.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: ئۇيغۇر تىلىنى مائارىپتىن سىقىپ چىقىرىش؛ ئىسلام دىنىنى «كېسەللىك» دەپ قاراپ، قۇرئاننى ۋە باشقا دىنىي ئەسەرلەرنى مەنئى قىلىش؛ مەسچىت، مازار ۋە تارىخىي يادىكارلىقلارنى كەڭ كۆلەمدە چېقىش؛ ئۇيغۇرلارنى ئەنئەنىۋى ئۆرپ-ئادەتلىرىدىن، كىيىم-كېچەكلىرىدىن، ھەتتا ھالال يېمەكلىكلىرىدىن ۋاز كېچىشكە مەجبۇرلاش؛ كومپارتىيە ۋە شى جىنپىڭ ئىدىيەسىنى سىڭدۈرۈش ئۈچۈن كەڭ كۆلەملىك سىياسىي تەربىيە ۋە ئىدىيە يۇيۇش ئېلىپ بېرىش – بۇلارنىڭ ھەممىسى ئۇيغۇرلارنىڭ مىللىي، دىنىي ۋە مەدەنىيەت كىملىكىنى پۈتۈنلەي يوقىتىشنى مەقسەت قىلغان زامانىۋى «مەدەنىيەت قىرغىنچىلىقى» بولۇپ، قەدىمكى «كىتاب كۆيدۈرۈش» تىن كۆپ رەھىمسىز ۋە سىستېمىلىقتۇر.

5. خەلقنى نادانلاشتۇرۇش (愚民 - Yúmín): بىلىم مەنبەلىرىنى قۇرۇتۇش

تارىختىكى قانۇنچىلىق: خەلقنى نادان ھالەتتە تۇتۇش ئۇلارنى باشقۇرۇشنى ئاسانلاشتۇرىدۇ دەپ قارالغان. مۇستەقىل پىكىرنى ۋە بىلىم ئىگىلەشنى چەكلەش، پەقەت دۆلەت تەشۋىقاتىنىلا سىڭدۈرۈش كېرەك.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: ئۇيغۇر تىلىدىكى مائارىپنىڭ يوقىتىلىشى، ئۇيغۇر زىيالىيلىرى، يازغۇچىلىرى، سەنئەتكارلىرى ۋە دىنىي ئۆلىمالىرىنىڭ كەڭ كۆلەمدە تۇتقۇن قىلىنىشى ياكى يوقىتىلىشى، ئۇيغۇرچە كىتابلارنىڭ ۋە نەشىر بويۇملىرىنىڭ يىغىۋېلىنىپ كۆيدۈرۈلۈشى، چەتئەل بىلەن بولغان ئۇچۇر ئالاقىسىنىڭ قاتتىق قامال قىلىنىشى – بۇلارنىڭ ھەممىسى ئۇيغۇر خەلقىنى ئۆز تارىخى، مەدەنىيىتى ۋە دىنىدىن، شۇنداقلا دۇنيادىكى باشقا ئۇچۇرلاردىن ئۈزۈپ، ئۇلارنى بىر «ئىپلاس» پارتىيە ئىدىئولوگىيەسىگىلا بويسۇنىدىغان، ئاڭسىز بىر توپقا ئايلاندۇرۇشنى مەقسەت قىلىدۇ.

6. خەلقنى ئاجىزلاشتۇرۇش (弱民 - Ruòmín): ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي يىلتىزلارنى قوپۇرۇش

تارىختىكى قانۇنچىلىق: خەلقنىڭ كۈچىيىشى دۆلەتكە تەھدىت دەپ قارالغان. ئۇلارنى نامرات، تارقاق ۋە پەقەت تېرىقچىلىق-ئۇرۇشقىلا يارايدىغان ھالەتتە تۇتۇش كېرەك.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: ئۇيغۇر دېھقانلىرىنىڭ يەرلىرىنى تارتىۋېلىش ياكى ئۇلارنى پايدىسى تۆۋەن زىرائەتلەرنى تېرىشقا مەجبۇرلاش؛ ئۇيغۇرلارنىڭ شەخسىي كارخانىلىرىنى ۋەيران قىلىش؛ ياشلارنى «ئېشىنچا ئەمگەك كۈچىنى يۆتكەش» نامىدا ئىچكىرى ئۆلكىلەرگە مەجبۇرىي ئەمگەككە ئاپىرىپ، ئۇلارنى ئائىلىسى ۋە جەمئىيىتىدىن ئايرىش؛ كەڭ كۆلەملىك تۇتقۇنلار ئارقىلىق ئائىلىلەرنىڭ ئىقتىسادىي تۈۋرۈكلىرىنى يوقىتىش؛ ئومۇمىي بېسىم ۋە قورقۇنچ ئارقىلىق خەلقنىڭ روھىنى سۇندۇرۇش – بۇلار ئۇيغۇر جەمئىيىتىنى ھەم ئىقتىسادىي، ھەم ئىجتىمائىي، ھەم روھىي جەھەتتىن ئاجىزلاشتۇرۇپ، قارشىلىق كۆرسىتىش ئىقتىدارىنى يوقىتىشنى مەقسەت قىلىدۇ.

7. خەلقنى خارلاش ۋە ئىنسانىي قەدرىنى يوقىتىش (辱民 - Rǔmín): روھىي ئۆلۈمگە مەھكۇم قىلىش

تارىختىكى قانۇنچىلىق: گەرچە بىۋاسىتە «خارلاش» سىياسىتى تىلغا ئېلىنمىسىمۇ، قانۇنچىلىقنىڭ ئىنساننى قورال قاتارىدا كۆرۈشى، ئۇنىڭ ھوقۇقىنى ۋە قەدرىنى ئىنكار قىلىشى، ئۇنى قاتتىق جازا ۋە نازارەت ئاستىدا تۇتۇشى ماھىيەتتە ئىنسانىي قەدىر-قىممەتنى خارلاش ۋە يوقىتىشتۇر.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: ئۇيغۇرلارنى ئۆز دىنىدىن، مەدەنىيىتىدىن، ئاتا-ئانىسىدىن تېنىشقا مەجبۇرلاش؛ پارتىيە ۋە رەھبەرگە بولغان ساداقەتنى ھاياسىز شەكىلدە ئىپادىلەشكە (ناخشا ئېيتىش، ئۇسسۇل ئويناش، شۈكۈر قىلىش) زورلاش؛ خىتاي ئەمەلدارلىرىنىڭ ئۇيغۇر ئائىلىلىرىگە «تۇغقان» بولۇپ كىرىپ، ئۇلارنىڭ شەخسىي ھاياتىغا ۋە ئائىلە ئىشلىرىغا ئارىلىشىشى؛ ئاياللارنى مەجبۇرىي تۇغماس قىلىش، ئۇلارنى خىتايلار بىلەن مەجبۇرىي نىكاھلىنىشقا ئىتتىرىش؛ لاگېرلاردا ۋە تۈرمىلەردە قىيىن-قىستاق ۋە جىنسىي خورلۇق قىلىش – بۇلار ئۇيغۇر خەلقىنىڭ پەقەت جىسمانىي مەۋجۇتلۇقىنىلا ئەمەس، بەلكى ئۇلارنىڭ روھىيىتىنى، ئىززەت-نومۇسىنى ۋە ئىنسانىي قەدرىنى پۈتۈنلەي يوقىتىشنى مەقسەت قىلغان، ئىنتايىن رەزىل ۋە «ئىپلاس» بىر روھىي قىرغىنچىلىقتۇر.

8. دۆلەت مەنپەئەتى ئۈچۈن ھەممىنى قۇربان قىلىش (利出一孔 - Lì Chū Yī Kǒng): بايلىقنى تالان-تاراج قىلىش

تارىختىكى قانۇنچىلىق: بارلىق مەنپەئەت ۋە مۇكاپات پەقەت دۆلەت بەلگىلىگەن يولدىن (تېرىقچىلىق ۋە ئۇرۇش) كېلىشى كېرەك. شەخسىي بايىش ياكى باشقا يوللار بىلەن مەنپەئەت قازىنىش چەكلىنىدۇ. بارلىق بايلىق ۋە ئىقتىدار دۆلەتنىڭ ئېھتىياجى ئۈچۈن خىزمەت قىلىشى كېرەك.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: شەرقىي تۈركىستاننىڭ مول تەبىئىي بايلىقلىرى (نېفىت، تەبىئىي گاز، كۆمۈر، پاختا، مېتاللار) نىڭ خىتاي دۆلىتى تەرىپىدىن كەڭ كۆلەمدە قېزىپ ئېلىنىپ، ئىچكىرى ئۆلكىلەرگە توشۇلۇشى، ئەمما بۇنىڭدىن يەرلىك ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ناھايىتى ئاز نەپ ئېلىشى ياكى ھېچقانداق نەپ ئالالماسلىقى. ئۇيغۇرلارنىڭ ئەرزان ئەمگەك كۈچى سۈپىتىدە مەجبۇرىي ئەمگەككە سېلىنىپ، خىتاي ۋە خەلقئارا شىركەتلەرنىڭ ماللىرىنى ئىشلەپچىقىرىشى. بۇ، ماھىيەتتە شەرقىي تۈركىستاننى بىر ئىقتىسادىي مۇستەملىكە قىلىپ، ئۇنىڭ بايلىقلىرىنى ۋە ئىنسان كۈچىنى دۆلەتنىڭ (يەنى كومپارتىيەنىڭ) مەنپەئەتى ئۈچۈن رەھىمسىزلەرچە تالان-تاراج قىلىشتۇر.

9. ھىيلە-مىكىر ۋە ئالدامچىلىق (术 - Shù): «قايتا تەربىيەلەش» نىقابىدىكى قىرغىنچىلىق

تارىختىكى قانۇنچىلىق: ھۆكۈمراننىڭ ئۆز مەقسىتىگە يېتىش ئۈچۈن ھەر قانداق ھىيلە-مىكىرنى، ئالدامچىلىقنى ئىشلىتىشى نورمال ۋە زۆرۈر دەپ قارالغان. ئۆز نىيىتىنى يوشۇرۇش، يالغان ئۇچۇر تارقىتىش، رەقىبلىرىنى ئالداش – بۇلار ھۆكۈمرانلىق سەنئىتىنىڭ بىر قىسمى ھېسابلىناتتى.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ جازا لاگېرلىرىنى دەسلەپتە پۈتۈنلەي ئىنكار قىلىپ، كېيىن ئۇلارنى «كەسپىي تەربىيەلەش مەركەزلىرى» (职业技能教育培训中心) دەپ ئاتاپ، ئۇ يەردە كىشىلەرنىڭ «ئىختىيارىي» ھالدا «قانۇن ۋە كەسىپ ئۆگىنىۋاتقانلىقى» نى تەشۋىق قىلىشى. «ئەسەبىيلىكنى تۈگىتىش»، «نامراتلىقتىن قۇتۇلدۇرۇش»، «مۇقىملىقنى قوغداش» دېگەندەك يالتىراق شوئارلار ئارقىلىق ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى يوشۇرۇشقا ئۇرۇنۇشى. بۇ، قانۇنچىلىقتىكى «شۇ» (术) تاكتىكىسىنىڭ، يەنى ھىيلە-مىكىر ۋە ئالدامچىلىق ئارقىلىق دۇنيانىڭ كۆزىنى بوياشقا ۋە ئۆز قىلمىشلىرىنى ئاقلاشقا ئۇرۇنۇشنىڭ زامانىۋى مىسالىدۇر.

10. ھوقۇق نوپۇزىغا تايىنىش (势 - Shì): كۈچ بىلەن ھەقنى بەلگىلەش

تارىختىكى قانۇنچىلىق: ھوقۇقنىڭ ئۆزىلا ھەققانىيەتنىڭ مەنبەسى. كۈچلۈك ھۆكۈمراننىڭ ھەر قانداق قىلمىشى توغرا. ئەخلاق ياكى قانۇنلۇقلۇق ئەمەس، بەلكى كۈچ ۋە نەتىجىلا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.
بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستان: خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ خەلقئارا قانۇنلارنى، ئىنسان ھوقۇقى ئەھدىنامىلىرىنى ۋە دۇنيا جامائەتچىلىكىنىڭ تەنقىدلىرىنى پىسەنت قىلماستىن، ئۆز ھەربىي، ئىقتىسادىي ۋە سىياسىي كۈچىگە تايىنىپ، شەرقىي تۈركىستاندىكى باستۇرۇش سىياسەتلىرىنى داۋاملاشتۇرۇشى. ھەر قانداق تەنقىدنى «ئىچكى ئىشلارغا ئارىلىشىش» دەپ رەت قىلىشى. بۇ، «كۈچ بولسا ھەق شۇ» دېگەن قانۇنچىلىق لوگىكىسىنىڭ، خەلقئارا مۇناسىۋەتلەرگىچە كېڭەيتىلگەن شەكىلدە نامايان بولۇشىدۇر.

ئاخىرقى سۆز:

بۇ ئون نۇقتىدىكى سېلىشتۇرما، بىزگە بىر قورقۇنچلۇق ھەقىقەتنى ئاشكارىلايدۇ: بۈگۈنكى شەرقىي تۈركىستاندا يۈز بېرىۋاتقان پاجىئە – پەقەت بىر سىياسىي ھادىسە ياكى ئىنسان ھوقۇقى كرىزىسى بولۇپلا قالماستىن، بەلكى خىتاي مەدەنىيىتىنىڭ يادروسىغا ئورناپ كەتكەن، ئىنسانىيەتكە قارشى، رەھىمسىز ۋە ھوقۇقنى مۇتلەقلەشتۇرىدىغان بىر قەدىمكى پەلسەپىنىڭ، زامانىۋى تېرورلۇق دۆلەت ماشىنىسى تەرىپىدىن قايتا جانلاندۇرۇلۇپ، پۈتۈن بىر خەلقنى نىشان قىلغان ھالدا ئىجرا قىلىنىشىدۇر. قانۇنچىلىقنىڭ بۇ «ئىپلاس» روھىنى تونۇپ يەتمەي تۇرۇپ، خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ ماھىيىتىنى ۋە ئۇنىڭ دۇنياغا ئېلىپ كېلىدىغان خەۋپىنى تولۇق چۈشىنىش مۇمكىن ئەمەس. تارىخ بىزگە ساۋاق بېرىشى كېرەك، بولمىسا، ئۇنىڭ پاجىئەلىرى ئەڭ قورقۇنچلۇق شەكىللەردە قايتا تەكرارلىنىۋېرىدۇ.