تەخمىنەن ئوقۇش ۋاقتى 11 مىنۇت

بسم الله الرحمن الرحيم

دۆلەتلەرنىڭ كۈچىنى ھېسابلاش

بۈگۈنكى كۈندە دۇنيا مۇرەككەپ بىر ۋەزىيەتتە تۇرماقتا. كۈچلۈكلەر ئاجىزلارنى بوزەك قىلىۋاتقان، مىللەتلەر ئۆز تەقدىرىنى ئۆزى بەلگىلەش يولىدا جاپالىق كۈرەش قىلىۋاتقان بۇ دەۋردە، «دۆلەت كۈچى» دېگەن ئۇقۇمنى چۈشىنىش ھەر بىر ۋەتەنپەرۋەر ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بىز، شەرقىي تۈركىستان خەلقى، ئۆزىمىزنىڭ كەلگۈسىنى بەرپا قىلىش يولىدا، دۇنيادىكى باشقا دۆلەتلەرنىڭ كۈچىنى قانداق ئۆلچەيدىغانلىقىنى، بىر دۆلەتنىڭ قۇدرەتلىك بولۇشى ئۈچۈن قايسى ئامىللارنىڭ ھالقىلىق ئىكەنلىكىنى بىلىشىمىز كېرەك.

يېقىندا تەيۋەنلىك مۇتەخەسىس يازغان «دۆلەت كۈچىنى ئۆلچەش ئۇسۇلى» ناملىق بىر تەتقىقات ماقالىسىنى ئۇچرىتىپ قالدىم. بۇ ماقالە ئىلمىي ئۇسلۇبتا يېزىلغان بولۇپ، ئۇنىڭدىكى ئۇچۇرلار بىز ئۈچۈن زور ئەھمىيەتكە ئىگە دەپ قارىدىم. بۇ ماقالىنىڭ ئاساسلىق مەزمۇنىنى ۋە ئۇنىڭدا تىلغا ئېلىنغان دۆلەت كۈچىنى ھېسابلاش فورمۇلالىرىنى تونۇشتۇرۇپ ئۆتۈشنى لايىق تاپتىم. بۇ ئارقىلىق بىز خەلقئارا سىياسەتنىڭ رېئاللىقىنى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشىنىپ، ئۆزىمىزنىڭ كۈچىنى ۋە يوشۇرۇن كۈچىنى قانداق قىلىپ ئەڭ زور دەرىجىدە جارى قىلدۇرۇش ھەققىدە ئويلىنالايمىز.

ئەسلىي تەتقىقات ماقالىسىنىڭ ئۇلانمىسى:

دۆلەتلەرنىڭ كۈچىنى ھېسابلاش

نېمە ئۈچۈن دۆلەت كۈچىنى ئۆلچەش مۇھىم؟

ئاپتورنىڭ كۆرسىتىشىچە، دۆلەت كۈچىنى ئۆلچەشنىڭ بىر قانچە مۇھىم سەۋەبى بار:

1. سېلىشتۇرما تەھلىل: ئوخشىمىغان دۆلەتلەرنىڭ كۈچىنى سېلىشتۇرۇش ئارقىلىق، خەلقئارا مۇناسىۋەتلەرنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىۋالغىلى بولىدۇ. قايسى دۆلەتنىڭ تەسىرى كۈچلۈك، قايسىسىنىڭ ئاجىزراق ئىكەنلىكىنى بىلىش ئىستراتېگىيە تۈزۈشتە ئىنتايىن ھالقىلىق.
2. ئۇقۇملارنى ئايدىڭلاشتۇرۇش: «قۇتۇپلۇق» (دۇنيادا قانچە چوڭ كۈچ مەركىزى بارلىقى)، «كۈچ تەڭپۇڭلۇقى» (دۆلەتلەر ئارا كۈچنىڭ تەڭپۇڭلىشىش ھالىتى) ۋە «كۈچ ئالمىشىش» (بىر دۆلەتنىڭ كۈچىيىپ، يەنە بىر دۆلەتنىڭ ئاجىزلىشىشى) قاتارلىق مۇھىم سىياسىي ئۇقۇملارنى ئېنىق سانلىق مەلۇماتلار بىلەن ئىپادىلەشكە ياردەم بېرىدۇ.

دۆلەت كۈچىنى ئۆلچەشتىكى قىيىنچىلىقلار

ئەلۋەتتە، بىر دۆلەتنىڭ كۈچىنى ئۆلچەش ئاسان ئىش ئەمەس. ئاپتور بۇنىڭ بىر قانچە سەۋەبىنى كۆرسىتىپ ئۆتىدۇ:

• يوشۇرۇن كۈچ ۋە ئەمەلىي كۈچ: بىر دۆلەتنىڭ قەغەز يۈزىدىكى بايلىقى (يوشۇرۇن كۈچ) بىلەن ئۇنى ئەمەلىيەتتە ئىشلىتەلەيدىغان قابىلىيىتى (ئەمەلىي كۈچ) ئوخشاش بولماسلىقى مۇمكىن. مىللىي ئىرادە، رەھبەرلىكنىڭ ئىقتىدارى، ئىستراتېگىيەلىك ئەقىل-پاراسەت قاتارلىق «مەۋھۇم» (كۆرۈنمەيدىغان) ئامىللارنى سان بىلەن ئۆلچەش ناھايىتى تەس.
• كۈچنىڭ ئالماشتۇرۇلۇشچانلىقى تۆۋەن: پۇلنى ھەر قانداق نەرسىگە ئالماشتۇرغىلى بولىدۇ، ئەمما كۈچ ئۇنداق ئەمەس. مەسىلەن، ئىقتىسادىي كۈچنى ھەربىي كۈچكە ياكى سىياسىي تەسىرگە ئايلاندۇرۇش ھەمىشە ئوڭۇشلۇق بولمايدۇ.
• «قانچە كۆپ بولسا شۇنچە ياخشى» ئەمەس: مەسىلەن، ناھايىتى نامرات بىر دۆلەت ئۈچۈن، غايەت زور نوپۇس كۈچ ئەمەس، بەلكى ئېغىر يۈك بولۇپ قېلىشى مۇمكىن.
• «چوڭراق بولسا تېخىمۇ كۈچلۈك بولىدۇ» دېگەن قاراش ھەمىشە توغرا ئەمەس: تارىختا نۇرغۇن مىساللار بار، «كىچىك» دۆلەتلەر ئۆزلىرىدىن كۆپ ھەسسە «چوڭ» دۆلەتلەرنى مەغلۇپ قىلغان (مەسىلەن، ۋېيتنام ئۇرۇشى). بۇ «ئەمەلگە ئاشمىغان كۈچ پارادوكىسى» دەپ ئاتىلىدۇ.

دۆلەت كۈچىنى ھېسابلايدىغان فورمۇلالار

ئالىملار ئۇزۇندىن بۇيان دۆلەت كۈچىنى ئۆلچەيدىغان ھەر خىل فورمۇلالارنى ئوتتۇرىغا قويۇپ كەلگەن. چىن لۇڭ چاڭنىڭ ماقالىسىدە بۇلارنىڭ بەزىلىرى تىلغا ئېلىنغان ۋە ئۆزى ئۈچ يېڭى مودېلنى سۇنۇپ، ئۇلارنى سېلىشتۇرغان. كېلىڭلار، بۇ فورمۇلالارنىڭ بەزىلىرىنى ۋە ئاپتورنىڭ مودېللىرىنى كۆرۈپ باقايلى:

1. تارىختىكى بەزى فورمۇلالار (1-جەدۋەلدىن):

• سىنگېر ۋە سمول (Singer and Small, 1972):
  • كۈچ = (ئومۇمىي نوپۇس + شەھەر نوپۇسى + پولات ئىشلەپچىقىرىش + يېقىلغۇ ئىشلەپچىقىرىش + ھەربىي خامچوت + ھەربىي خادىملار) / 6
  • بۇ فورمۇلا نوپۇس، سانائەت (پولات، ئېنېرگىيە) ۋە ھەربىي كۈچ قاتارلىق ئالتە ئاساسلىق ئامىلنىڭ ئوتتۇرىچە قىممىتىنى ئالىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى «ماددىي» كۈچكە ئەھمىيەت بېرىدۇ.
• كلاين (Ray S. Cline, 1994):
  • كۈچ = (C + E + M) × (S + W)
  • بۇ يەردە:
    • C = ھالقىلىق ئاساس (زېمىن + نوپۇس)
    • E = ئىقتىسادىي كۈچ
    • M = ھەربىي كۈچ
    • S = ئىستراتېگىيىلىك مەقسەت (دۆلەتنىڭ ئېنىق ئىستراتېگىيەسى بار-يوقلۇقى)
    • W = مىللىي ئىرادە (خەلقنىڭ قىيىنچىلىققا بەرداشلىق بېرىش ۋە كۈرەش قىلىش ئىرادىسى)
  • بۇ فورمۇلا ماددىي ئامىللار (C, E, M) نى مەۋھۇم ئامىللار (S, W) بىلەن كۆپەيتىدۇ. يەنى، مىللىي ئىرادە ۋە ئىستراتېگىيە بولمىسا، ماددىي كۈچنىڭ ئەھمىيىتى تۆۋەنلەيدۇ. ئەمما، S ۋە W نى ئۆلچەش ناھايىتى سۇبيېكتىپ (كىشىنىڭ ئۆز قارىشىغا باغلىق) بولغاچقا، بۇ مودېل تەنقىدكە ئۇچرىغان.
• ئورگانسكى ۋە كۇگلېر (Organski and Kugler, 1980):
  • كۈچ ≈ ئومۇمىي مىللىي مەھسۇلات (GNP) × باج تىرىشچانلىقى
  • بۇ يەردە «باج تىرىشچانلىقى» ھۆكۈمەتنىڭ ئۆز خەلقىدىن باج يىغىش ۋە بايلىقلارنى سەپەرۋەر قىلىش ئىقتىدارىنى كۆرسىتىدۇ. يەنى، پەقەت GNP نىڭ يۇقىرى بولۇشىلا كۇپايە قىلمايدۇ، ھۆكۈمەتنىڭ بۇ بايلىقنى دۆلەت مەنپەئەتى ئۈچۈن ئىشلىتەلەيدىغان قابىلىيىتىمۇ مۇھىم.
• باشقىلار: يەنە گېرمان (German, 1960) نىڭ زېمىن، ئىشچى كۈچى، بايلىق، ھەربىي خادىملار ۋە يادرو قورالىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان فورمۇلاسى؛ فۇكس (Fucks, 1965) نىڭ ئېنېرگىيە، نوپۇس ۋە پولات ئىشلەپچىقىرىشنى بىرلەشتۈرگەن فورمۇلاسى قاتارلىقلار بار.

2. ماقالە ئاپتورىنىڭ ئۈچ مودېلى:

ئاپتور يۇقىرىقىلارنى ئانالىز قىلىپ، ئۆزىنىڭ ئۈچ مودېلىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ. بۇ مودېللاردا دۆلەت كۈچىنىڭ ئاساسلىق ئامىللىرىنى (نوپۇس، زېمىن، ئىقتىساد، ھەربىي كۈچ) دۇنيا ئومۇمىي سانىنىڭ پىرسەنتى (%) سۈپىتىدە ھېسابلايدۇ. بۇ بىر دۆلەتنىڭ كۈچىنى يەككە ھالدا ئەمەس، بەلكى دۇنيادىكى باشقا دۆلەتلەرگە سېلىشتۇرما ھالدا كۆرسىتىپ بېرىدۇ.

مودېل 1: ئىقتىسادنى ئاساس قىلىش

• كۈچ = (دۆلەت i نىڭ GNP / دۇنيا ئومۇمىي GNP) × 200
• بۇ ئەڭ ئاددىي مودېل بولۇپ، بىر دۆلەتنىڭ كۈچىنى ئۇنىڭ ئومۇمىي مىللىي مەھسۇلاتى (GNP) نىڭ دۇنيا ئومۇمىي GNP سىدىكى نىسبىتى بىلەنلا ئۆلچەيدۇ. 200 دېگەن سان ھېسابلاشقا قۇلايلىق بولسۇن ئۈچۈن قويۇلغان بىر كوئېففىتسېنت. بۇ مودېل ئىقتىسادنىڭ مۇھىملىقىنى تەكىتلەيدۇ، ئەمما باشقا ئامىللارنى نەزەردىن ساقىت قىلىدۇ.

مودېل 2: تەڭپۇڭلاشتۇرۇلغان مودېل (ئاپتور ئەڭ ياخشى كۆرىدىغىنى)

• بۇ مودېل ئۈچ ئاساسلىق كۈچ مەنبەسىنى تەڭ ئېغىرلىقتا ئالىدۇ:
  1. ھالقىلىق ئاساس (Critical Mass):
     • ھالقىلىق ئاساس نومۇرى = (i نىڭ نوپۇسى / دۇنيا نوپۇسى) × 100 + (i نىڭ زېمىنى / دۇنيا زېمىنى) × 100
     • (بۇ دۆلەتنىڭ نوپۇس ۋە زېمىن جەھەتتىكى ئاساسىي كۆلىمىنى ئىپادىلەيدۇ. جەمئىي 200 نومۇر.)
  2. ئىقتىسادىي كۈچ (Economic Power):
     • ئىقتىسادىي كۈچ نومۇرى = (i نىڭ GNP / دۇنيا GNP) × 200
     • (بۇ مودېل 1 دىكىگە ئوخشاش، ئەمما بۇ يەردە ئۇ ئۈچ چوڭ ئامىلنىڭ بىرى.)
  3. ھەربىي كۈچ (Military Power):
     • ھەربىي كۈچ نومۇرى = (i نىڭ ھەربىي چىقىمى / دۇنيا ھەربىي چىقىمى) × 200
     • (بۇ دۆلەتنىڭ ھەربىي سېلىنمىسىنىڭ دۇنيادىكى نىسبىتىنى كۆرسىتىدۇ.)
     • ئاخىرقى كۈچ نومۇرى: * كۈچ (مودېل 2) = (ھالقىلىق ئاساس نومۇرى + ئىقتىسادىي كۈچ نومۇرى + ھەربىي كۈچ نومۇرى) / 3 * يەنى، نوپۇس-زېمىن، ئىقتىساد ۋە ھەربىي كۈچ قاتارلىق ئۈچ چوڭ ماددىي ئامىلنىڭ ئوتتۇرىچە قىممىتى ئېلىنىدۇ. ئاپتور بۇ مودېلنى ئەڭ رېئاللىققا يېقىن دەپ قارايدۇ.

مودېل 3: قابىلىيەتنى كۆپەيتكۈچى قىلىش

• كۈچ (مودېل 3) = كۈچ (مودېل 2) × (i نىڭ كىشى بېشىغا توغرا كېلىدىغان ئېنېرگىيە سەرپىياتى / دۇنيانىڭ ئوتتۇرىچە كىشى بېشىغا توغرا كېلىدىغان ئېنېرگىيە سەرپىياتى)
• بۇ مودېل مودېل 2 نىڭ نەتىجىسىنى يەنە بىر ئامىل – «قابىلىيەت» ياكى «زامانىۋىلىشىش دەرىجىسى» بىلەن كۆپەيتىدۇ. بۇ قابىلىيەتنى ئۆلچەش ئۈچۈن، ئاپتور كىشى بېشىغا توغرا كېلىدىغان ئېنېرگىيە سەرپىياتىنى ئىشلەتكەن (بۇ بىر دۆلەتنىڭ سانائەتلىشىش ۋە تەرەققىيات سەۋىيىسىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان بىر كۆرسەتكۈچ). بۇ مودېلنىڭ مەنتىقىسى شۇكى، تېخىمۇ زامانىۋىلاشقان، تېخىمۇ ئۈنۈملۈك دۆلەت ئۆزىنىڭ ماددىي كۈچىنى تېخىمۇ ياخشى ئىشلىتەلەيدۇ. ئەمما، ئاپتورنىڭ تەھلىلىدە بۇ مودېل بەزى دۆلەتلەرنىڭ كۈچىنى ھەددىدىن زىيادە يۇقىرى مۆلچەرلەپ، رېئاللىققا ئۇيغۇن كەلمەيدىغان نەتىجىلەرنى چىقارغان (مەسىلەن، كىچىك ئەمما نېفىتكە باي دۆلەتلەرنىڭ كۈچىنى ئىنتايىن يۇقىرى كۆرسەتكەن).

قايسى مودېل ئەڭ ياخشى؟

ئاپتور ئۆزىنىڭ تەھلىلى ئارقىلىق مودېل 2 نىڭ ئەڭ ئىشەنچلىك ۋە رېئاللىققا ئۇيغۇن ئىكەنلىكىنى خۇلاسىلىگەن. نېمە ئۈچۈن؟

1. رېئاللىققا ئۇيغۇن رەت تەرتىپ: مودېل 2 نى ئىشلىتىپ چىقىرىلغان دۆلەتلەرنىڭ كۈچ رەت تەرتىپى (مەسىلەن، سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى مەزگىلىدە ئامېرىكا بىلەن سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئىككى دەرىجىدىن تاشقىرى كۈچلۈك دۆلەت بولۇشى، كېيىن سوۋېت ئىتتىپاقى پارچىلانغاندىن كېيىن ئامېرىكىنىڭ بىردىنبىر دەرىجىدىن تاشقىرى كۈچلۈك دۆلەت بولۇپ قېلىشى) بىزنىڭ ئومۇمىي تونۇشىمىزغا ۋە تارىخىي پاكىتلارغا ئەڭ يېقىن كەلگەن. مودېل 1 (پەقەت GNP نى ئاساس قىلىدىغان) بەزىدە ھەربىي جەھەتتىن كۈچلۈك ئەمما ئىقتىسادى ئاجىزراق دۆلەتلەرنىڭ كۈچىنى تۆۋەن مۆلچەرلىگەن (مەسىلەن، سوۋېت ئىتتىپاقى). مودېل 3 بولسا بەزى دۆلەتلەرنىڭ كۈچىنى ئىنتايىن مۇبالىغىلەشتۈرۈۋەتكەن.
2. ئىستراتېگىيىلىك ئەھمىيىتى: مودېل 2 نىڭ نەتىجىلىرى ئىستراتېگىيىلىك تەھلىل ئۈچۈنمۇ تېخىمۇ مۇۋاپىق. مەسىلەن، ھەربىي ئىشلاردا ئادەتتە «ھۇجۇم قىلغۇچى مۇداپىئە قىلغۇچىدىن كەم دېگەندە 3 ھەسسە كۈچلۈك بولۇشى كېرەك» دېگەن قائىدە بار. مودېل 2 گە ئاساسلانغان كۈچ سېلىشتۇرمىسى بۇ خىل ھەربىي-ئىستراتېگىيىلىك ھېسابلاشلارغا تېخىمۇ ماس كېلىدۇ. مەسىلەن، مودېل 2 گە ئاساسلانغاندا، شىمالىي كورېيەنىڭ جەنۇبىي كورېيەگە تەھدىت سېلىشى ياكى خىتاينىڭ تەيۋەنگە كۈچ ئىشلىتىش ئېھتىماللىقىنى پۈتۈنلەي يوققا چىقارغىلى بولمايدۇ، بۇ رېئاللىققا ئۇيغۇن.
3. مەۋھۇم ئامىللارنىڭ رولى: ئاپتورنىڭ قارىشىچە، گەرچە مودېل 2 بىۋاسىتە ھالدا «مىللىي ئىرادە» ياكى «ئىستراتېگىيە» قاتارلىق مەۋھۇم ئامىللارنى ئۆز ئىچىگە ئالمىسىمۇ، ئەمما بىر دۆلەتنىڭ يۇقىرى GNP ۋە زور ھەربىي چىقىمنى ساقلاپ قېلىشىنىڭ ئۆزىلا ئۇنىڭ مەلۇم دەرىجىدە ئىقتىدار (بايلىقلارنى سەپەرۋەر قىلىش، جەمئىيەتنى تەشكىللەش قابىلىيىتى) غا ئىگە ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. يەنى، بۇ ماددىي كۆرسەتكۈچلەرنىڭ ئارقىسىدا يوشۇرۇنغان مەۋھۇم قابىلىيەتلەر بار.

دۆلەتلەرنى تۈرگە ئايرىش

مودېل 2 نىڭ نەتىجىسىگە ئاساسەن، ئاپتور دۆلەتلەرنى تۆت گۇرۇپپىغا ئايرىشنى تەكلىپ قىلىدۇ (تەتقىقات قىلىنغان 1977-1993 يىللىرى ئۈچۈن):

1. دەرىجىدىن تاشقىرى كۈچلۈك دۆلەتلەر: ئامېرىكا، سوۋېت ئىتتىپاقى (كېيىنكى دەۋردە پەقەت ئامېرىكا).
2. چوڭ دۆلەتلەر: روسىيە (سوۋېت ئىتتىپاقىدىن كېيىن)، خىتاي، ياپونىيە، گېرمانىيە، ھىندىستان، فرانسىيە، ئەنگىلىيە، كانادا، بىرازىلىيە، ئىتالىيە، ئاۋسترالىيە.
3. ئوتتۇرا دۆلەتلەر (رايون خاراكتېرلىك كۈچلۈك دۆلەتلەر): سەئۇدى ئەرەبىستان، ئىران، ھىندونېزىيە، پولشا، ئىسپانىيە، مېكسىكا، ئارگېنتىنا، شەرقىي گېرمانىيە (بىرلەشمەستىن بۇرۇن)، ئىراق، گوللاندىيە، ئۇكرائىنا، جەنۇبىي كورېيە، چېخوسلوۋاكىيە، پاكىستان، جەنۇبىي ئافرىقا.
4. كىچىك دۆلەتلەر: قالغان بارلىق دۆلەتلەر.

بۇ تۈرگە ئايرىش خەلقئارا سىياسەتنى چۈشىنىشتە قۇلايلىق بىر رامكا بىلەن تەمىنلەيدۇ. چوڭ دۆلەتلەرنىڭ ھەرىكىتى پۈتۈن دۇنياغا تەسىر كۆرسەتسە، ئوتتۇرا دۆلەتلەر ئۆز رايونىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

شەرقىي تۈركىستان ئۈچۈن بۇنىڭ ئەھمىيىتى نېمە؟

بۇ ئىلمىي تەھلىللەر بىز ئۈچۈن نېمىدىن دېرەك بېرىدۇ؟

1. كۈچنىڭ كۆپ ئۆلچەملىكلىكىنى تونۇش: بىر مىللەتنىڭ ياكى كەلگۈسىدىكى بىر دۆلەتنىڭ كۈچى پەقەت بىرلا ئامىلغا باغلىق ئەمەس. مودېل 2 كۆرسەتكەندەك، نوپۇس ۋە زېمىن (بىزنىڭ زور يوشۇرۇن كۈچىمىز)، ئىقتىسادىي تەرەققىيات (بىز ھازىر ئېغىر بېسىم ئاستىدا تۇرۇۋاتقان، ئەمما يوشۇرۇن ئىمكانىيىتى زور ساھە) ۋە ئۆزىنى قوغداش ئىقتىدارى (ھەربىي ياكى باشقا شەكىلدىكى) قاتارلىق ئامىللارنىڭ ھەممىسى مۇھىم.
2. ماددىي ئاساسنىڭ مۇھىملىقى: بارلىق مودېللار ماددىي كۈچ (نوپۇس، زېمىن، ئىقتىساد، سانائەت، ھەربىي كۈچ) نىڭ ھالقىلىق ئىكەنلىكىنى تەكىتلەيدۇ. بىز ئۆزىمىزنىڭ تەبىئىي بايلىقلىرىمىز، جۇغراپىيىلىك ئورنىمىز ۋە ئىنسان كۈچىمىزنى قانداق قىلىپ كەلگۈسىدىكى مىللىي كۈچىمىزنىڭ ئاساسى قىلىش توغرىسىدا چوڭقۇر ئويلىنىشىمىز كېرەك.
3. قابىلىيەت ۋە مەۋھۇم ئامىللارنىڭ رولى: گەرچە مودېل 2 مەۋھۇم ئامىللارنى بىۋاسىتە ئۆلچىمىسىمۇ، كلايننىڭ مودېلى ۋە ئورگانسكىينىڭ تەتقىقاتى مىللىي ئىرادە، ئىستراتېگىيە ۋە ھۆكۈمەتنىڭ بايلىقلارنى سەپەرۋەر قىلىش قابىلىيىتىنىڭ ئىنتايىن مۇھىم ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بىز ئۈچۈن ئېيتقاندا، مىللىي بىرلىك، ئۆز كىملىكىمىزنى ۋە مەدەنىيىتىمىزنى قوغداش ئىرادىسى، توغرا ئىستراتېگىيە ۋە دۇنيانىڭ قوللىشىنى قولغا كەلتۈرۈش قابىلىيىتى – بۇلار بىزنىڭ ئەڭ قىممەتلىك «مەۋھۇم» كۈچىمىز بولالايدۇ.
4. ئۇزۇن مۇددەتلىك كۆرەش: دۆلەتلەرنىڭ كۈچى تۇراقلىق ئەمەس, ئۇ ئۆزگىرىپ تۇرىدۇ (4-، 5-، 6-جەدۋەللەردە كۆرسىتىلگەندەك). بىر دۆلەت بۈگۈن كۈچلۈك بولسا، ئەتە ئاجىزلىشىشى مۇمكىن؛ بىر مىللەت بۈگۈن ئېزىلىۋاتقان بولسا، ئەتە قەددىنى رۇسلىشى مۇمكىن. بۇ بىزگە ئۈمىد ۋە سەۋرچانلىق بېغىشلايدۇ. مۇھىمى توغرا يولدا، بوشاشماي ئىزچىل تىرىشىش.
5. بىلىم – كۈچ: دۇنيانىڭ قانداق ھەرىكەت قىلىدىغانلىقىنى، كۈچنىڭ قانداق شەكىللىنىدىغانلىقىنى ۋە ئۆلچىنىدىغانلىقىنى چۈشىنىشنىڭ ئۆزى بىر كۈچ. بىز خەلقئارا سىياسەت، ئىقتىساد، ھەربىي ئىشلار ۋە تارىخنى ئۆگىنىش ئارقىلىق، ئۆزىمىزنىڭ ئەھۋالىنى تېخىمۇ ئېنىق كۆرەلەيمىز ۋە كەلگۈسىمىز ئۈچۈن تېخىمۇ ئەقىللىق پىلانلارنى تۈزەلەيمىز.

خۇلاسە

تەيۋەنلىكنىڭ بۇ تەتقىقاتى بىزگە دۆلەت كۈچىنى ئۆلچەشنىڭ مۇرەككەپلىكىنى، ئەمما شۇنداقلا مۇمكىنلىكىنى كۆرسىتىپ بەردى. ئۇنىڭ مودېل 2 سى – يەنى، ھالقىلىق ئاساس (نوپۇس + زېمىن)، ئىقتىسادىي كۈچ (GNP) ۋە ھەربىي كۈچ (ھەربىي چىقىم) نى تەڭ ئورۇنغا قويىدىغان ئۇسۇل – دۆلەتنىڭ ئومۇمىي ماددىي كۈچىنى ئەڭ رېئاللىققا يېقىن ئىپادىلەپ بېرەلەيدىكەن.

بىز، شەرقىي تۈركىستان خەلقى، بۇ تەتقىقاتتىن ساۋاق ئېلىپ، ئۆزىمىزنىڭ كۈچىنى ۋە يوشۇرۇن كۈچىنى توغرا تونۇشىمىز كېرەك. بىزنىڭ كەڭ زېمىنىمىز، مول بايلىقىمىز، ئەمگەكچان خەلقىمىز بار – بۇلار بىزنىڭ «ھالقىلىق ئاساس»ىمىز. بىز بۇ ئاساسنى قانداق قىلىپ گۈللەنگەن ئىقتىسادقا ۋە ئۆزىمىزنى قوغداش ئىقتىدارىغا ئايلاندۇرالايمىز? بۇ سوئالغا جاۋاب تېپىش ئۈچۈن، بىزگە پەقەت ماددىي بايلىقلا ئەمەس، بەلكى تېخىمۇ مۇھىمى – بىلىم، ئىتتىپاقلىق، مىللىي ئىرادە ۋە توغرا ئىستراتېگىيە كېرەك.

كۈچنى چۈشىنىش – كۈچلىنىشنىڭ بىرىنچى قەدىمىدۇر. ھەممىمىز تىرىشىپ ئۆگىنىپ، بىرلىكتە تەپەككۇر قىلىپ، خەلقىمىزنىڭ قۇللۇقتىن قۇتۇلۇپ، مۇستەقىل دۆلەت قۇرۇشىمىز ئۈچۈن بىرلىكتە تىرىشايلى!

ئاللاھ ھەممىمىزگە مەدەتكار بولسۇن.