«تېخنىكا-گېئوپولىتىكا: ئامېرىكا-خىتاي تېخنىكا ئۇرۇشى ۋە رەقەملىك دۆلەتچىلىك ئەمەلىيىتى» ناملىق كىتابنى تونۇشتۇرۇش

باش تېما: سودا ئۇرۇشى پەردىسى ئارقىسىدىكى ھەقىقىي رىقابەت: تېخنىكا-گېئوپولىتىكا ۋە دۇنيانىڭ كەلگۈسى

ھەممىمىزگە مەلۇم، يېقىنقى يىللاردىن بۇيان ئامېرىكا بىلەن خىتاي ئوتتۇرىسىدىكى «سودا ئۇرۇشى» خەلقئارا سىياسەتنىڭ قىزىق نۇقتىسى بولۇپ كەلدى. تاموژنا بېجىنى ئۆستۈرۈش، سودا كېلىشىملىرى ھەققىدىكى تالاش-تارتىشلار گېزىت-ژۇرناللارنىڭ باش بەتلىرىنى ئىگىلىدى. ئەمما، پاك نۇڭ ۋوڭ (Pak Nung Wong) ئەپەندىمنىڭ «تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» ناملىق بۇ كىتابى بىزگە بۇلارنىڭ پەقەت يۈزەكى ھادىسە ئىكەنلىكىنى، بۇ پەردە ئارقىسىدا تېخىمۇ چوڭقۇر، تېخىمۇ ھەل قىلغۇچ بىر رىقابەتنىڭ، يەنى تېخنىكا ئارقىلىق دۇنياۋى ھۆكۈمرانلىقنى تالىشىش كۈرىشىنىڭ داۋاملىشىۋاتقانلىقىنى ئېچىپ بېرىدۇ.

بۇ كىتاب پەقەت مۇتەخەسسىسلەر ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى دۇنيانىڭ كەلگۈسى يۆنىلىشىگە كۆڭۈل بۆلىدىغان ھەر بىر ئادەم ئۈچۈن مۇھىم پىكىرلەرنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ. كېلىڭلار، بىرلىكتە بۇ كىتابنىڭ نېگىزلىك مەزمۇنلىرىغا نەزەر سالايلى.

1. نېمە ئۈچۈن بۇ بىر «تېخنىكا ئۇرۇشى»؟

كىتاب ئالدى بىلەن بىزگە تارىخىي سېلىشتۇرما ئېلىپ كېلىدۇ: 1980-يىللاردىكى ئامېرىكا-ياپونىيە سودا ئۇرۇشى. ئەينى ۋاقىتتا، ئامېرىكا ياپونىيەنىڭ تېز سۈرئەتتە تەرەققىي قىلىۋاتقان ئېلېكترون مەھسۇلاتلىرى ۋە ئاپتوموبىل سانائىتىگە قارىتا چەكلىمىلەرنى قوللانغانىدى. بۇنىڭ سەۋەبى، ياپونىيەنىڭ تېخنىكا جەھەتتىكى ئۈستۈنلىكى ئامېرىكىنىڭ ئىقتىسادىي ۋە سانائەتتىكى ئورنىغا تەھدىت سالغانلىقى ئىدى.

ھازىرقى ئامېرىكا-خىتاي رىقابىتىمۇ بۇنىڭغا ئوخشىشىپ كېتىدۇ، ئەمما مۇھىم پەرقلىرى بار:

ياپونىيە ئامېرىكىنىڭ ئىتتىپاقدىشى ئىدى، خىتاي ئۇنداق ئەمەس.
خىتاينىڭ ئىقتىسادىي سىستېمىسى (دۆلەت كاپىتالىزمى) ۋە سىياسىي تۈزۈلمىسى پۈتۈنلەي ئوخشىمايدۇ.
كىتابتا كۆرسىتىلىشىچە، خىتاينىڭ خەلقئارا سودىسى غەربكە (بولۇپمۇ ئامېرىكا ۋە ياۋروپاغا) ياپونىيەچىلىك تايىنىپ قالمايدۇ (1990-يىللاردىن 2014-يىلغىچە، خىتاينىڭ ئامېرىكا، ئەنگلىيە، گېرمانىيە، فرانسىيە بىلەن بولغان سودىسى ئۇنىڭ ئومۇمىي سودا ھەجىمىنىڭ 25% گىمۇ يەتمىگەن). «بىر بەلۋاغ بىر يول» تەشەببۇسى بۇ تايىنىشنى تېخىمۇ ئاجىزلىتىۋاتىدۇ.

ترامپ ھۆكۈمىتىنىڭ سودا ئۇرۇشىنى قوزغاشتىكى باھانىسى ئامېرىكىنىڭ ئۇزۇن يىللىق سودا قىزىل رەقىمىنى تۈگىتىش ئىدى. ئەمما كىتاب «ترىففىن دىللېمماسى» (Triffin’s dilemma) نى مىسالغا ئېلىپ، بىر دۆلەتنىڭ پۇلى خەلقئارالىق زاپاس پۇلغا ئايلانغاندا، ئۇ دۆلەتنىڭ چوقۇم سودا قىزىل رەقىمى ۋە ئايلانما ھېسابات قىزىل رەقىمىگە دۇچ كېلىدىغانلىقىنى، بۇنىڭ قۇرۇلمىلىق مەسىلە ئىكەنلىكىنى، پەقەت سودا ئۇرۇشى ئارقىلىق ھەل بولمايدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.

ئۇنداقتا، سودا ئۇرۇشىنىڭ ھەقىقىي مەقسىتى نېمە؟ كىتاب ئامېرىكىنىڭ خىتايدىن ئىمپورت قىلىدىغان ماللارغا قوشقان تاموژنا بېجىنىڭ كۆپ قىسمىنىڭ يۇقىرى تېخنىكىلىق مەھسۇلاتلارغا مەركەزلەشكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ (1.1-جەدۋەلگە قاراڭ: 2019-يىلى مايدىكى ئەڭ كۆپ باج قوشۇلغان خىتاي ماللىرى تىزىملىكىدە بىرىنچى ئورۇندا تېلېگراف ئۈسكۈنىلىرى، ئىككىنچى ئورۇندا كومپيۇتېر توك يولى تاختىلىرى تۇرىدۇ). خۇاۋېينىڭ 5G تېخنىكىسىنى چەكلەش، TikTok ۋە WeChat قاتارلىق ئەپلەرنى چەكلەش بۇنىڭ تىپىك ئىسپاتى. دېمەك، بۇ ئەمەلىيەتتە تېخنىكىدا ئۈستۈنلۈكنى تالىشىش ئۇرۇشىدۇر.

2. «تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» دېگەن نېمە؟

كىتابتا ئاپتور «تېخنىكا-مىللەتچىلىك» (techno-nationalism، يەنى دۆلەتنىڭ تېخنىكا ئۈستۈنلىكىنى قوغداش ۋە ئاشۇرۇش) بىلەن «تېخنىكا-يەرشارىلىشىش» (techno-globalism، يەنى تېخنىكىنىڭ خەلقئارالىق ھەمكارلىقى ۋە ئېقىمى) ئوتتۇرىسىدىكى ئەنئەنىۋى ئىككى قۇتۇپلۇق چۈشەنچىدىن ھالقىپ كېتىدىغان يېڭى بىر نەزەرىيىۋى رامكا – «تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» (Techno-Geopolitics) نى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.

بۇ ئۇقۇم تېخنىكىنىڭ (بولۇپمۇ سۈنئىي ئىدراك، ماشىنا ئادەم، 5G، بىئوتېخنىكا قاتارلىق يېڭى تېخنىكىلارنىڭ) دۆلەتلەرنىڭ گېئوپولىتىكىلىق ئىستراتېگىيەسى ۋە خەلقئارا مۇناسىۋەتلىرىدىكى مەركىزىي رولىنى تەكىتلەيدۇ. دۆلەتلەر تېخنىكىنى پەقەت ئىقتىسادىي تەرەققىياتنىڭ قورالى قىلىپلا قالماستىن، بەلكى بىۋاسىتە دۆلەت كۈچىنىڭ مەنبەسى، خەلقئارا تەسىر كۈچىنى كېڭەيتىشنىڭ ۋاسىتىسى ۋە دۆلەت خەۋپسىزلىكىنىڭ يادروسى دەپ قارايدۇ.

خىتاينىڭ «جۇڭگودا ياسالغان 2025» پىلانى، «بىر بەلۋاغ بىر يول» نىڭ «رەقەملىك يىپەك يولى» قىسمى بۇنىڭ تىپىك مىسالى. ئامېرىكىنىڭ باشقا دۆلەتلەرنى بۇ تېخنىكا رىقابىتىدىكى «تەۋرىنىشچان دۆلەتلەر» (swing states) دەپ قاراپ، ئۇلارنى ئۆز تەرىپىگە تارتىشقا ئۇرۇنۇشىمۇ تېخنىكا-گېئوپولىتىكىنىڭ ئىپادىسى (2.1-رەسىمگە قاراڭ).

3. 5G – ھالقىلىق جەڭگاھ

كىتاب 5G تېخنىكىسىنىڭ نېمە ئۈچۈن بۇ رىقابەتتە شۇنچە مۇھىملىقىنى تەپسىلىي چۈشەندۈرىدۇ. 5G پەقەت تېز تورلا ئەمەس، بەلكى:

نەرسە تورى (IoT) نىڭ ئۇل مۇئەسسەسى، يەنى بارلىق ئەقلىي ئۈسكۈنىلەرنى (ئەقلىي شەھەر، ئەقلىي زاۋۇت، شوپۇرسىز ماشىنا، دوختۇرخانىلار) بىر-بىرىگە تۇتاشتۇرىدۇ.
سۈنئىي ئىدراكنىڭ تېز تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.
كەلگۈسى ئىقتىسادىي ۋە ھەربىي ئىشلارنىڭ ئاساسىي قۇرۇلمىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

شۇڭلاشقا، 5G ساھەسىدىكى ئۆلچەم ۋە پاتېنتلارغا كىم ئىگە بولسا (2.2-جەدۋەلگە قاراڭ: 2020-يىلغىچە 5G ئۆلچەملىك ھالقىلىق پاتېنتلارنىڭ 34%ى خىتاي شىركەتلىرىنىڭ قولىدا)، كەلگۈسى دۇنيانىڭ رەقەملىك تومۇرىنى شۇ كونتورول قىلىدۇ.

كىتاب ئامېرىكىنىڭ خۇاۋېي 5G نى چەكلەش چاقىرىقىنىڭ نېمە ئۈچۈن كۆپلىگەن دۆلەتلەردە (بولۇپمۇ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا ۋە ياۋروپادا) ئۈنۈم بەرمىگەنلىكىنى تەھلىل قىلىدۇ. سەۋەبلەر:

خۇاۋېينىڭ تېخنىكىسى ئىلغار، باھاسى ئەرزان.
نۇرغۇن دۆلەتلەر ئاللىقاچان خۇاۋېي ئۈسكۈنىلىرىنى ئىشلىتىۋاتقان بولۇپ، پۈتۈنلەي ئالماشتۇرۇش تەننەرخى يۇقىرى.
دۆلەتلەر بىخەتەرلىك خەۋپىنى كۆپ تەمىنلىگۈچى ئىشلىتىش ئارقىلىق تارقىتىشنى تاللىغان (3.1-جەدۋەل: شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا دۆلەتلىرىنىڭ كۆپ تەمىنلىگۈچى ئىشلىتىش ئىستراتېگىيەسى).

ئامېرىكىنىڭ ئۆزىنىڭ ئىتتىپاقداشلىرىنى ئاڭلىشىمۇ ئىسپاتلانغان، شۇڭا «بىخەتەرلىك» مەسىلىسى پەقەت خىتايغىلا خاس ئەمەس دەپ قارالغان.

بۇ جەرياندا، كىتاب ئەنگلىيەنىڭ ئامېرىكا بېسىمى بىلەن ئاخىرى خۇاۋېينى چەكلىگەن بولسىمۇ، بۇنىڭ ئەمەلىيەتتە بىر «تەۋرىنىشچان دۆلەت» بولۇش سۈپىتى بىلەن ئىككى چوڭ دۆلەت ئوتتۇرىسىدىكى رېئالىستىك ئۆز-ئارا بېقىندىلىق (realist interdependence) مۇناسىۋىتىنىڭ نەتىجىسى ئىكەنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.

4. خىتاينىڭ «غەيرىي ئەنئەنىۋى» رازۋېدكىسى ۋە پانئوپتىك دۆلەت قۇرۇش

كىتاب ئامېرىكا تەرەپنىڭ خىتاينىڭ رازۋېدكا ئۇسۇلىنى «غەيرىي ئەنئەنىۋى» دەپ ئاتىشىنى تەھلىل قىلىدۇ. بۇنىڭ مەنىسى، خىتاي پەقەت ھەربىي، سىياسىي مەخپىيەتلىكلەرنىلا ئەمەس، بەلكى تېخنىكا، سانائەت، ئىقتىساد ۋە بىلىم مۈلۈك ھوقۇقى قاتارلىق كەڭ ساھەلەردىكى ئۇچۇرلارنىمۇ توپلايدۇ. ئۇلار پەقەت كەسپىي رازۋېدچىكلارنىلا ئەمەس، بەلكى ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى، پروفېسسورلار، ئىنژېنېرلار، كارخانىچىلارنىمۇ «غەيرىي ئەنئەنىۋى يىغىپ ساقلىغۇچىلار» سۈپىتىدە ئىشلىتىشى مۇمكىن («مىڭ كىشىلىك تالانت پىلانى» بۇنىڭ بىلەن باغلىنىدۇ).

كىتابتا خىتاينىڭ دۆلەت خەۋپسىزلىك مىنىستىرلىقى (MSS) نىڭ پائالىيەتلىرى ۋە ئۇنىڭ سۈنزىنىڭ «ئالدىن بىلىش» (先知) ئىدىيەسىگە تايىنىدىغان «بېشارەتلىك دۇنيا قارىشى» (4.1-رەسىم) چۈشەندۈرۈلىدۇ. بۇ يەردە «ئاسماننى بىلىش»، «يەرنى بىلىش»، «ئۆزىنى بىلىش»، «ئۆزگىنى بىلىش» ئارقىلىق دۆلەت خەۋپسىزلىكىنى قوغداش مەقسەت قىلىنىدۇ.

كىتاب يەنە خىتاينىڭ يېقىنقى 20 يىلدا (بولۇپمۇ 2002-2012 ۋە 2013-يىلدىن كېيىن) دۆلەت خەۋپسىزلىك ئاپپاراتلىرىنى ئۇچۇرلاشتۇرۇش ۋە مەركەزلەشتۈرۈش ئارقىلىق قۇرۇپ چىققان «پانئوپتىك دۆلەت» (panoptic state) قۇرۇلمىسىنى، يەنى ھەممىنى كۆرۈپ تۇرىدىغان، ھەممىنى كونترول قىلىدىغان نازارەت سىستېمىسىنى شەرھىلەيدۇ. بۇنىڭ تارىخىي يىلتىزىنى سۇڭ، مىڭ، چىڭ سۇلالىلىرىدىكى نازارەت ۋە مەخپىي ساقچى تۈزۈملىرىگە تۇتاشتۇرىدۇ. بۇ تۈزۈلمە خىتاينىڭ «ئىجتىمائىي ئىناۋەت سىستېمىسى» (social credit system) نىڭ ئاساسى.

5. كەلگۈسى: سۈنئىي ئىدراك، ماشىنا ئادەم ۋە رەقەملىك دۆلەتچىلىك

كىتاب ئاخىرىدا تېخنىكىنىڭ كەلگۈسىگە نەزەر سالىدۇ. سۈنئىي ئىدراك ۋە ماشىنا ئادەملەرنى پەقەت قورال ئەمەس، بەلكى ئۆز ئالدىغا ھەرىكەت قىلىش ئىقتىدارىغا ئىگە «ئىنسان ئەمەس ئاكتىيورلار» (nonhuman agency) دەپ قارايدۇ. بۇلار كەلگۈسىدىكى:

ئۇرۇش شەكلىنى ئۆزگەرتىدۇ («دەرىجىدىن تاشقىرى ئۇرۇش» - hyperwar).
سانائەت ۋە ئەمگەك مۇناسىۋەتلىرىنى قايتىدىن شەكىللەندۈرىدۇ (ماشىنا ئادەملەرنىڭ ئىش ئورنىنى ئېلىشى، 2.2-رەسىم: سانائەت ماشىنا ئادەملىرىنىڭ يىللىق ئېشىش سۈرئىتى 16%).

رەقەملىك دۆلەتچىلىك (digital statecraft) نىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى بولىدۇ.

COVID-19 ۋاباسى ئامېرىكىنىڭ بىئوتېخنىكا جەھەتتىكى يېتەرسىزلىكىنى ۋە خىتايغا تايىنىپ قېلىش دەرىجىسىنى ئاشكارىلىدى. بۇ كەلگۈسىدە بۇ ساھەدىكى رىقابەتنىڭ تېخىمۇ كەسكىنلىشىدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.

خۇلاسە (ئومۇمىي ئوقۇرمەنلەر ئۈچۈن):

«تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» كىتابى بىزگە ئامېرىكا-خىتاي «سودا ئۇرۇشى» نىڭ ماھىيەتتە بىر تېخنىكا ھۆكۈمرانلىقى تالىشىش كۈرىشى ئىكەنلىكىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بەردى. تېخنىكا، بولۇپمۇ 5G، سۈنئىي ئىدراك، بىئوتېخنىكا قاتارلىقلار، 21-ئەسىردىكى دۆلەت كۈچىنىڭ يادروسى، گېئوپولىتىكىنىڭ يېڭى جەڭگاھىغا ئايلاندى. خىتاي ئۆزىنىڭ تارىخىي ئەنئەنىسى ۋە زامانىۋى تېخنىكىنى بىرلەشتۈرۈپ، پانئوپتىك دۆلەت قۇرۇلمىسى ۋە ئۆزگىچە رازۋېدكا ئۇسۇللىرى ئارقىلىق بۇ رىقابەتتە ئورۇن تۇتماقچى. بۇ يېڭى «تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» دەۋرىدە، ھەر بىر دۆلەت ۋە ھەر بىر شەخس بۇ چوڭقۇر ئۆزگىرىشلەرنى چۈشىنىشى ۋە ئۇنىڭغا ماسلىشىشى كېرەك.

بىز شەرقىي تۈركىستانلىقلار قانداق قىلىشىمىز كېرەك؟

«تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» كىتابىدا ئوتتۇرىغا قويۇلغان پىكىرلەر ۋە تەھلىللەر گەرچە بىۋاسىتە شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسىنى مەركەز قىلمىغان بولسىمۇ، ئەمما بىز ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم ۋە بىۋاسىتە ئەھمىيەتكە ئىگە. بىزنىڭ ۋەتىنىمىز دەل خىتاينىڭ پانئوپتىك دۆلەت قۇرۇش تەجرىبىخانىسى، رەقەملىك مۇستەبىتلىكنىڭ ئەڭ ئېغىر ئەمەلىيەت مەيدانى ۋە «بىر بەلۋاغ بىر يول» نىڭ ھالقىلىق تۈگۈنى بولۇپ قالدى. شۇڭا، بۇ كىتابتىكى نۇقتىلارنى چۈشىنىش بىزنىڭ ھازىرقى ۋەزىيىتىمىزنى تېخىمۇ ئېنىق تونۇشىمىز ۋە كەلگۈسى يولىمىزنى تېپىشىمىز ئۈچۈن زۆرۈر.

ۋەزىيەتنى توغرا تونۇش:
- بىز دۇچ كېلىۋاتقان زۇلۇم پەقەت يەرلىك ياكى مىللىي مەسىلە ئەمەس، بەلكى خىتاينىڭ يەرشارىۋى تېخنىكا ھۆكۈمرانلىقىنى تالىشىش ئىستراتېگىيەسىنىڭ بىر قىسمى. كىتابتا تىلغا ئېلىنغان يۈز تونۇش، سۈنئىي ئىدراك، چوڭ مەلۇمات، بىئوتېخنىكا (DNA يىغىش) قاتارلىق تېخنىكىلار ۋە ئۇلارنى نازارەت قىلىشقا ئىشلىتىش خىتاينىڭ «تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» ئەمەلىيىتىنىڭ شەرقىي تۈركىستاندىكى بىۋاسىتە ئىپادىسى. بىز بۇنى خەلقئارا جامائەتچىلىككە ئاڭلىتالىساق، مەسىلىمىزنىڭ خاراكتېرى تېخىمۇ ئايدىڭلىشىدۇ.
- «پانئوپتىك دۆلەت» مودېلىنىڭ زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىسى سۈپىتىدە، بىز بۇ تۈزۈمنىڭ ئەمەلىيەتتىكى خەۋپىنى دۇنياغا ئەڭ جانلىق كۆرسىتەلەيدىغان گۇۋاھچىلارمىز. غەرب دۆلەتلىرى خىتاينىڭ رەقەملىك مۇستەبىتلىكىدىن ئەنسىرەيدۇ، بىز بۇ ئەندىشىنىڭ رېئاللىق ئىكەنلىكىنى، ھەتتا تەسەۋۋۇردىنمۇ قورقۇنچلۇق ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاپ بېرەلەيمىز.
خەلقئارا ۋەزىيەتتىن پايدىلىنىش:
- ئامېرىكا-خىتاي تېخنىكا ئۇرۇشى بىز ئۈچۈن ھەم خەۋپ، ھەم پۇرسەت. خەۋپ شۇكى، بىز ئىككى چوڭ دۆلەتنىڭ تالىشىش مەيدانىدىكى پىيادە بولۇپ قېلىشىمىز مۇمكىن. پۇرسەت شۇكى، غەربنىڭ خىتاي تېخنىكىسىغا بولغان ئەندىشىسى (مەسىلەن، خۇاۋېي، TikTok، سانلىق مەلۇمات بىخەتەرلىكى) كۈچەيگەنسېرى، بىز شەرقىي تۈركىستاندىكى تېخنىكىلىق باستۇرۇشنى بۇ چوڭ ۋەزىيەتكە باغلاپ، ئۇلارنىڭ دىققىتىنى تارتالايمىز.
- «رېئالىستىك ئۆز-ئارا بېقىندىلىق» نى ئاشكارىلاش. نۇرغۇن غەرب شىركەتلىرى ۋە ھۆكۈمەتلىرى خىتاي بىلەن تېخنىكا ۋە ئىقتىسادتا چىرمىشىپ كەتكەن. بىز خىتاينىڭ بۇ بېقىندىلىقتىن پايدىلىنىپ، كىشىلىك ھوقۇق دەپسەندىچىلىكىنى يوشۇرۇۋاتقانلىقىنى، ھەتتا بۇ تېخنىكىلارنى زۇلۇم ئۈچۈن ئىشلىتىۋاتقانلىقىنى ئۈنۈملۈك پاكىتلار بىلەن ئوتتۇرىغا قويۇشىمىز كېرەك.
كونكرېت ھەرىكەت يۆنىلىشلىرى:
- ئۇچۇر توپلاش ۋە تارقىتىش: شەرقىي تۈركىستاندا قايسى خىتاي شىركەتلىرىنىڭ قايسى تېخنىكىلىرى (بولۇپمۇ نازارەت، سۈنئىي ئىدراك، سانلىق مەلۇمات ئانالىزى) نىڭ كىشىلەرنى باستۇرۇشقا ئىشلىتىلىۋاتقانلىقىنى تەپسىلىي، پاكىتلىق قىلىپ خاتىرىلەش ۋە خەلقئاراغا ئاشكارىلاش. بۇنى «تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» ۋە «دۆلەت خەۋپسىزلىكى» نۇقتىسىدىن تۇرۇپ چۈشەندۈرۈش كېرەك.
- مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنىڭ رولى: غەرب دۆلەتلىرىدىكى سىياسەتچىلەر، تەتقىقاتچىلار، تېخنىكا شىركەتلىرى ۋە ئاممىۋى تەشكىلاتلار بىلەن ئاكتىپ ئالاقىلىشىپ، بۇ كىتابتىكى ئۇقۇملارنى ئىشلىتىپ، شەرقىي تۈركىستاندىكى ۋەزىيەتنىڭ پەقەت بىر يەرلىك مەسىلە ئەمەس، بەلكى يەرشارىۋى تېخنىكا رىقابىتى، سانلىق مەلۇمات بىخەتەرلىكى ۋە كەلگۈسى دۇنيا تەرتىپى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى تەكىتلەش. زۇلۇمغا چېتىشلىق خىتاي تېخنىكا شىركەتلىرى بىلەن ھەمكارلاشماسلىقنى تەشەببۇس قىلىش.
- تېخنىكا ساۋاتلىقىنى ئۆستۈرۈش: خىتاينىڭ قانداق تېخنىكىلىق ۋاسىتىلەرنى ئىشلىتىپ بىزنى كونترول قىلىۋاتقانلىقىنى چۈشىنىش، ۋە كەلگۈسىدە ئۆزىمىزنىڭ رەقەملىك بىخەتەرلىكى ۋە مۇستەقىللىقىنى قانداق قوغداش ھەققىدە ئويلىنىش. رەقەملىك دەۋردە ئۇچۇر بىخەتەرلىكى ۋە شەخسىي مەخپىيەتلىكنى قوغداش ھەققىدىكى بىلىملەرنى ئومۇملاشتۇرۇش.
- ئىستراتېگىيەلىك ئىتتىپاق تېپىش: خىتاينىڭ تېخنىكا كېڭىيىشىدىن ئەنسىرەيدىغان باشقا دۆلەتلەر ۋە مىللەتلەر بىلەن ئورتاقلىق تېپىپ، ئۇلارغا خىتاينىڭ تېخنىكا-گېئوپولىتىكىلىق ئەمەلىيىتىنىڭ ھەقىقىي خەۋپىنى شەرقىي تۈركىستان مىسالى ئارقىلىق كۆرسىتىپ بېرىش.

قىسقىسى، «تېخنىكا-گېئوپولىتىكا» بىزگە دۇنيانىڭ يېڭى رىقابەت مەيدانىنى چۈشىنىش ئۈچۈن بىر كۆزنەك ئېچىپ بەردى. بىز بۇ رىقابەتنىڭ بىۋاسىتە قۇربانى بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن، بۇ بىلىملەرنى ئۆزلەشتۈرۈپ، ئۆزىمىزنىڭ ھەقلىق كۈرىشىنى تېخىمۇ ئىستراتېگىيەلىك ۋە ئۈنۈملۈك ئېلىپ بېرىشىمىز كېرەك. بىزنىڭ ئاۋازىمىز پەقەت ئىنسانىي ھەمدەردلىككە مۇراجىئەت قىلىپلا قالماستىن، بەلكى خەلقئارا سىياسەت ۋە بىخەتەرلىكنىڭ رېئاللىقىغىمۇ تۇتىشىشى لازىم.