رۇسىيە ئۇكرائىنا ئۇرۇشىدا مەغلۇپ بولۇۋاتىدۇ

بۇ ماقالە «Foreign Affairs» ژۇرنىلىنىڭ 2025-يىللىق يازلىق سانىدا ئېلان قىلىنغان ماقالىنىڭ تەرجىمىسى بولۇپ، تەرجىمىدىن باشقا يەنە ماقالىدىكى مۇھىم سان-سىفىرلار ۋە ۋەقەلەر، مۇناسىۋەتلىك كىتابلار تەۋسىيەسى، ماقالە پىكىرىگە قارشى پىكىرلەر، ماقالىدىكى مۇھىم سان-سىفىرلار ۋە ۋەقەلەر، مۇناسىۋەتلىك كىتابلار تەۋسىيەسى قاتارلىق مەزمۇنلارمۇ قوشۇلدى.

1. ماقالە ھەققىدە قىسقىچە چۈشەنچە

ماقالىنىڭ تېمىسى: رۇسىيە ئۇكرائىنا ئۇرۇشىدا مەغلۇپ بولۇۋاتىدۇ (Russia Is Losing the War in Ukraine).
ئېلان قىلىنغان ۋاقتى ۋە ئورنى: بۇ ماقالە «Foreign Affairs» ژۇرنىلىنىڭ 2025-يىللىق يازلىق سانىدا ئېلان قىلىنغان.
ئاپتورى: مايكېل كىمماگې (Michael Kimmage).
ئاپتورنىڭ قىسقىچە تەرجىمىھالى: مايكېل كىمماگې ئامېرىكىدىكى كاتولىك ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ تارىخ فاكۇلتېتىنىڭ پروفېسسورى. ئۇ ئىلگىرى ئامېرىكا دۆلەت ئىشلار مەھكىمىسىنىڭ سىياسەت پىلانلاش ئىشخانىسىدا رۇسىيە ۋە ئۇكرائىنا ئىشلىرىغا مەسئۇل بولۇپ ئىشلىگەن. ئۇنىڭ تەتقىقاتى ئاساسلىقى سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى تارىخى، ئامېرىكا-رۇسىيە مۇناسىۋىتى ۋە خەلقئارا دىپلوماتىيەگە مەركەزلەشكەن.
ماقالىنىڭ قىسقىچە مەزمۇنى:
- پۇتىننىڭ غەلىبە ئوبرازى ۋە رېئاللىق: ماقالىدە پۇتىننىڭ چېچىنىيە، گىرۇزىيە ۋە سۈرىيەدىكى ھەرىكەتلىرى ئارقىلىق ئۆزىنى ھەمىشە غەلىبە قىلغۇچى قىلىپ كۆرسىتىشكە ماھىر ئىكەنلىكى، ئەمما بۇ غەلىبىلەرنىڭ ھەقىقىي ۋە ئۇزاق مۇددەتلىك ئەمەسلىكى ئوتتۇرىغا قويۇلغان. ئۇكرائىنا ئۇرۇشىدا خىتاي دۆلىتى رەئىسى شى جىنپىڭ بىلەن بىرگە «غەلىبە كۈنى» پاراتىغا قاتنىشىپ، رۇسىيەنىڭ يېگانە قالمىغانلىقىنى نامايان قىلماقچى بولغانلىقى تىلغا ئېلىنغان.
- ئۇرۇشنىڭ كۆپ قاتلاملىق مەغلۇبىيىتى: ماقالىدە رۇسىيەنىڭ ئۇكرائىنا ئۇرۇشىدا پەقەت ھەربىي جەھەتتىلا ئەمەس، بەلكى دىپلوماتىيە، ئىقتىساد ۋە سىياسىي جەھەتلەردىمۇ ئېغىر قىيىنچىلىقلارغا دۇچ كېلىۋاتقانلىقى تەكىتلەنگەن. بۇ ساھەلەردىكى مەغلۇبىيەتلەر بىر-بىرىنى تېخىمۇ ئېغىرلاشتۇرۇۋاتىدۇ.
- ھەربىي بوغۇش ھالىتى: رۇسىيە ئارمىيەسىنىڭ ئالغا ئىلگىرىلەش ئىقتىدارىنىڭ يوقلۇقى، ئادەم كۈچىنىڭ ئېغىر دەرىجىدە خورىغانلىقى (بىر مىليونغا يېقىن ئۆلگەن-يارىلانغان) ۋە ئىستراتېگىيەلىك ھالقىپ ئۆتەلمەيدىغان بوغۇش ھالىتىگە كىرىپ قالغانلىقى ئانالىز قىلىنغان. ئۇكرائىنانىڭ بولسا يېڭىلىق يارىتىش ئىقتىدارى (مەسىلەن، ئۇچقۇچىسىز ئايروپىلان ئۇرۇشى) ۋە كۈچلۈك ئىرادىسى بىلەن قارشىلىق كۆرسىتىۋاتقانلىقى ئوتتۇرىغا قويۇلغان.
- دىپلوماتىيەدىكى خاتالىقلار: رۇسىيەنىڭ غەرب بىلەن بولغان دىپلوماتىيەسىنى ياخشى باشقۇرالمىغانلىقى، ھەتتا ترامپ ھۆكۈمىتىدەك رۇسىيەگە مايىل ھۆكۈمەت بەرگەن پۇرسەتنىمۇ قولدىن بېرىپ قويغانلىقى، ياۋروپانى ئامېرىكىدىن ئايرىۋېتەلمىگەنلىكى ۋە ئۆز-ئۆزىنى دىپلوماتىيەلىك قاباھەتلىك چۈشكە گىرىپتار قىلغانلىقى بايان قىلىنغان.
- ئىقتىسادىي ۋە سىياسىي بېسىم: ئۇرۇش سەۋەبىدىن رۇسىيە ئىقتىسادىنىڭ ئېشىشىنىڭ توختاپ قالغانلىقى، پۇل پاخاللىقىنىڭ ئۆرلىگەنلىكى ۋە ئېنېرگىيە باھاسىنىڭ چۈشۈشىنىڭ دۆلەت خامچوتىغا ئېغىر تەھدىت ئېلىپ كېلىۋاتقانلىقى مۇلاھىزە قىلىنغان. پۇتىننىڭ چەكسىز ھاكىمىيىتىنىڭ ئۇرۇشتا غەلىبە قىلالمىغان ئەھۋالدا، ئۇنىڭ ئۈچۈن ئېغىر سىياسىي خەتەرگە ئايلىنىدىغانلىقى ۋە ئۇنىڭ ئۆزىمۇ ۋارىس مەسىلىسىنى تىلغا ئېلىشقا باشلىغانلىقى ئارقىلىق ماقالە ئاخىرلاشقان.

2. ماقالىنىڭ تولۇق تەرجىمىسى

رۇسىيە ئۇكرائىنا ئۇرۇشىدا مەغلۇپ بولۇۋاتىدۇ

مايكېل كىمماگې (Michael Kimmage) تەرىپىدىن يېزىلغان

رۇسىيە پرېزىدېنتى ۋلادىمىر پۇتىن مەغلۇبىيەتنىڭ تاشقى كۆرۈنۈشىدىن قېچىشقا ماھىر. ئۇ 2000-يىلى ھاكىمىيەت بېشىغا چىققاندا، رۇسىيەنىڭ بۆلگۈنچى رايون چېچىنىيەگە قارشى ئېلىپ بېرىۋاتقان ئۇرۇشىدا ھوقۇقنى نامايان قىلغانىدى، رۇسىيە ئۇ يەردە ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن غەلىبە قىلدى. ئۇ ئۆزىنى 2008-يىلدىكى رۇس-گىرۇزىيە ئۇرۇشى ئارقىلىق گىرۇزىيەدە؛ 2014-يىلى قىرىمنى ضمیمە قىلىش ۋە 2022-يىلى كەڭ كۆلەملىك تاجاۋۇز قىلىش ئارقىلىق ئۇكرائىنادا؛ ۋە 2015-يىلى رۇسىيەنىڭ ھەربىي ئارىلىشىشى ئارقىلىق سۈرىيەدە كۈچلۈك بىر رەھبەر قىلىپ كۆرسەتتى.

بۇ سەھنىلەرنىڭ ھېچقايسىسىدا پۇتىن ئۇزاق مۇددەتلىك مۇۋەپپەقىيەتكە ئېرىشەلمىدى. گىرۇزىيەنىڭ تەقدىرى تالاش-تارتىش ئىچىدە، رۇسىيەنىڭ سۈرىيەدىكى مەۋجۇتلۇقىمۇ ئاستا-ئاستا يوقىلىۋاتىدۇ، ئەمما پۇتىن دۇنيا سەھنىسىدىكى ھەرقانداق بىر كاشىلىنىڭ جاۋابكارلىقىنى ئۈستىگە ئالمايدۇ. ئۇ ھەمىشە ئۆزىنى غالىب قىلىپ كۆرسىتىدۇ.

ئۇكرائىنا مەسىلىسىدە، پۇتىن مۇۋەپپەقىيەت مەنزىرىلىرىنى ئورۇنلاشتۇرالايدۇ. ئۇ بۇنى 5-ئاينىڭ 9-كۈنى — رۇسىيەدە 1945-يىلى ناتسېستلارنىڭ تەسلىم بولغانلىقىنى خاتىرىلەيدىغان «غەلىبە كۈنى»دە (Victory Day) — خىتاي دۆلىتى رەئىسى شى جىنپىڭ بىلەن مۈرىنى-مۈرىگە تىرەپ تۇرۇپ قىلدى. ئۇلار قىزىل مەيداندا پەخىرلىنىپ مېڭىۋاتقان رۇس ئەسكەرلىرىنى كۆزىتىپ، رۇسىيەنىڭ يالغۇز ئەمەسلىكى، ئۇنىڭ يېڭىلمىگەنلىكى ھەققىدىكى ئۇچۇرنى يوللىدى.

رۇسىيە دۆلەت تاراتقۇلىرى بىزگە ئۇكرائىنانىڭ ئاجىزلايدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇلار ياۋروپانىڭ ئۆزىنىڭ «پوست-مىللەت» (post-national) دەۋرىدىكى قالايمىقانچىلىقىنى يېڭەلمەيدىغانلىقىنى ئېيتىدۇ. ئۇلار ئامېرىكىنىڭ رۇسىيەگە باش ئەگكەنلىكىنى، ناتونىڭ كېڭىيىشىنىڭ ئۇرۇشنى كەلتۈرۈپ چىقارغانلىقىنى، ئۇكرائىنانىڭ قارشىلىقىنىڭ ئۇرۇشنى ئۇزارتقانلىقىنى، ۋە 2022-يىلى ئۇرۇش باشلانغاندا ئامېرىكا پرېزىدېنتى جو بايدىننىڭ دۇنيانى ئۈچىنچى دۇنيا ئۇرۇشى گىرۋىكىگە ئېلىپ كەلگەن ئالжыغان ئادەم ئىكەنلىكىنى ئېتىراپ قىلغانلىقىنى تەشۋىق قىلىدۇ.

لېكىن رۇسىيە ئۈچۈن، ئۇكرائىنا سۈرىيە ئەمەس، گىرۇزىيەمۇ ئەمەس. سۈرىيە رۇسىيەنىڭ چېكىنىشىنى گىلەم ئاستىغا يوشۇرغىلى بولىدىغان يىراقتىكى بىر سەرگۈزەشتە ئىدى. گىرۇزىيە رۇسىيە بىلەن غەرب ئارىسىدا تەۋرىنىپ، بىر ساقلاش ھالىتىدە قاپسىلىپ قالغان بولۇپ، بۇ موسكۋا ئۈچۈن بىر ئاپەت ئەمەس — ئەمما ئۇكرائىنا دەل شۇنداق بىر ئاپەت. ئۇكرائىنادا، رۇسىيە ئارمىيەسى توختاپ قالدى، ئۆلۈم-يېتىم سانى بولسا كۆپىيىۋاتىدۇ. پۇتىننىڭ بۇ ئۇرۇشتىن چىقىش يولى يوق — پەقەت مەغلۇبىيەتنىڭ مەلۇم بىر نۇسخىسىنى ئېتىراپ قىلىشتىن باشقا. كرېمل سارىيى ئۇرۇشنىڭ ئېچىنىشلىق ئەھۋالىنى رۇسلاردىن يوشۇرۇشقا ئۇرۇنالايدۇ، لېكىن بۇ پەقەت ئۇلار ئۇرۇش ھېكايىسىنى سۆزلىيەلىگەن دەرىجىدىلا مۇمكىن. پۇتىن ئاجىزلاۋاتقان ئىقتىسادنىڭ دەلىل-ئىسپاتلىرىنى ئۇنچىۋالا ئۈنۈملۈك يوقىتالمايدۇ. شۇنداقلا ئۇ رۇسلارغا چەكسىز «پۇتىنىزم»دىن (Putinism) باشقا ھېچقانداق بىر تۇتاش سىياسىي ۋەدە بېرەلمەيدۇ. ئاستا-ئاستا، تېخى تۇيۇقسىز ئەمەس، رۇسىيە بۇ ئۇرۇشتا مەغلۇپ بولۇشقا باشلىدى.

ئۇزۇن مۇددەتلىك ئۇرۇشلار بىر گەۋدىلەشكەن تىرىشچانلىقنى تەلەپ قىلىدۇ. ھەربىي نىشانلار دىپلوماتىك ئىقتىدار ۋە ئىقتىسادىي كۈچكە تايىنىدۇ، بۇلارمۇ ئۆز نۆۋىتىدە سىياسىي ئىرادىگە تايىنىدۇ. رۇسىيە بۇ ساھەلەرنىڭ ھەر بىرىدە قىينىلىۋاتىدۇ. پۇتىن ئۈچۈن مەسىلە شۇكى، ئۇرۇشنىڭ ھەربىي ۋە دىپلوماتىيەلىك خىرىسلىرى بىر-بىرىنى مۇرەككەپلەشتۈرىدۇ، ئىقتىسادىي ۋە سىياسىي خىرىسلارمۇ شۇنداق. ئەگەر ئۇرۇش ياخشى كېتىۋاتقان بولسا ياكى روشەنكى بىر مۇداپىئە ئۇرۇشى بولغان بولسا، دىپلوماتىيە ئىككىنچى دەرىجىلىك بولۇشى، ئېنىقسىزلىق ۋە ئىقتىسادىي قىيىنچىلىق چىدىغۇسىز بولماسلىقى، سىياسىي نارازىلىقنى كېچىكتۈرگىلى بولۇشى مۇمكىن ئىدى. بۇ سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىكى ئەھۋالى ئىدى. پۇتىن ئۇكرائىناغا قارشى ئېلىپ بارغان بۇ غايەت زور ئۇرۇشى بىلەن، دېمək مۇمكىنكى، دەل ئەكسىچە ئەھۋالدا تۇرۇۋاتىدۇ. ئۇ بۇ ئىستراتېگىيەلىك بوغۇز كوچىدىن ھېكايە سۆزلەش ئارقىلىق ۋاقىتنى ئۇتالمايدۇ. بىر مۇستەبىتنىڭ قورال ساندۇقى بىلەن، ئۇ پەقەت ئاخىرقى ھېساباتنى كېچىكتۈرەلەيدۇ، خالاس.

رۇسىيە ئىككى ئېغىر ھەربىي قىيىنچىلىققا دۇچ كېلىۋاتىدۇ. بىرى، ئۆزىنىڭ ئالغا ئىلگىرىلەش ئىقتىدارىنىڭ يوقلۇقى. بەزى تېخنىكىلىق مەنىدە، رۇسىيە ئۇكرائىنا زېمىنىنىڭ كۋادرات مىللىرىنى ئىگىلىگەچكە، ھەرىكەت كۈچى رۇسىيە تەرەپتە دېيىلسىمۇ، ئەمما بۇ ھەرىكەت كۈچى ھېچقانداق نەتىجىگە ئېرىشەلمەيۋاتىدۇ. بىر نەچچە ئايدىن بۇيان، رۇسىيە ئۇكرائىنانىڭ پوكروۋسك (Pokrovsk) شەھىرىنى ئېلىشقا ئۇرۇنۇپ مەغلۇپ بولدى. ئۇنىڭ مەغلۇبىيىتىگە غايەت زور يوقىتىشلار ھەمراھ بولدى: ئۇرۇش باشلانغاندىن بۇيان تەخمىنەن 790،000 ئادەم ئۆلدى ياكى يارىلاندى (بۇنىڭغا 48،000 يوقاپ كەتكەنلەر قوشۇلمايدۇ)، بۇنىڭ ئىچىدە پەقەت بۇ يىللا 100،000 دىن ئارتۇق ئادەم بار. بۇ سۈرئەت بىلەن 2025-يىلىنىڭ ئاخىرىغىچە، رۇسىيەنىڭ يوقىتىشلىرى بىر مىليوندىن ئېشىپ كېتىدۇ، ۋە ئۇنىڭ ئىستراتېگىيەلىك ئەھۋالى 2022-يىلدىكىدىن ياخشىراق بولمايدۇ. پۇتىننىڭ (ئەگەر ئۆزگەرمىسە) توختاپ قېلىشقا ئېلىپ بارىدىغان بۇ يۆنىلىشنى ئۆزگەرتىدىغان ئاسان يولى يوق. رۇسىيە كونترول قىلىۋاتقان ئۇكرائىنا زېمىنلىرىنىڭ كۆپىنچىسى ئۇرۇش رايونلىرى بولۇپ، رۇسىيەگە ھېچقانداق ماددىي پايدا ئېلىپ كېلەلمەيدۇ.

موسكۋانىڭ يەنە بىر ھەربىي قىيىنچىلىقى ئۇكرائىنانىڭ ئۆزى. رۇسىيە 2022-يىلى بىر قېتىملىق زەربە بىلەن ئۇكرائىنانى يېڭىپ، ئۇنى ئىككىگە بۆلۈۋېتەلمىگەندە، پۇتىننىڭ ئالدىدا كىچىكلىتىلگەن ئۇرۇش بىلەن پۈتۈن ئۇكرائىنادىكى پۇقرالارغا قارشى ئۇرۇش قىلىشتىن ئىبارەت ئىككى تاللاش بار ئىدى. ئۇ پۇقرالارغا قارشى ئۇرۇشنى تاللىدى — چېكىنگەن دەپ قارالماسلىق ۋە ئۇكرائىنالىقلارنى تەسلىم بولۇشقا مەجبۇرلاش ئۈچۈن. بۇ قارارمۇ ئەكسىچە نەتىجە بەردى. رۇسىيە ئىشغالىيىتىنىڭ ۋەھشىيلىكى ۋە پۇقرالارغا ھەمدە پۇقرالار ئۇل ئەسلىھەلىرىگە قىلىنغان سان-ساناقسىز ھۇجۇملار كۆپىنچە ئۇكرائىنالىقلارنى كۈرەش قىلىشقا مەجبۇر ئىكەنلىكىگە قايىل قىلدى. ئۇكرائىنا رۇسىيەدىن كىچىك ۋە نامراتراق، خورىتىش ئۇرۇشىغا ماس كەلمەيدۇ، ۋە جەڭ مەيدانىدا ئۇكرائىنا يالغۇز ھەرىكەت قىلىۋاتىدۇ. بۇ ئەھۋاللار ئەلۋەتتە مۇھىم، ئەمما ئۇكرائىنانىڭ كۈچلۈك يېڭىلىق يارىتىش ئىقتىدارى (مەسىلەن ئۇچقۇچىسىز ئايروپىلان ئۇرۇشىدا)، ۋە بۇنىڭ بىر قىسمى بولغان ئۇكرائىنالىقلارنىڭ روھىي ھالىتىدىنمۇ مۇھىم ئەمەس.

رۇسىيەنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك خورىتىش ئۇرۇشىدا ئۈستۈنلۈككە ئېرىشىشنىڭ يوللىرى بار. ئۇ ئامېرىكىنىڭ ئۇرۇشتىن چېكىنىپ چىقىشىغا تۈرتكە بولالايدۇ، بۇ ئۇكرائىنالىقلارنىڭ روھىي ھالىتىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىپ، ئۇكرائىنا ئارمىيەسىنىڭ كۈندىلىك ئىقتىدارىنى چەكلەپ، دۇنيا مىقياسىدا ئۇكرائىنانىڭ ئۆزىنىڭ ئەڭ مۇھىم ئىككى تەرەپلىك مۇناسىۋىتىنى ساقلاپ قالالمىغانلىقى ھەققىدە كۈچلۈك سىگنال بېرىدۇ. ئەگەر ئامېرىكا چېكىنىپ چىقسا، رۇسىيە ئاندىن ياۋروپادىكى ئايرىم دۆلەتلەرنى بىر-بىرلەپ ئۆزىگە تارتىشقا ئۇرۇنۇپ، ئۇلارنى بىتەرەپلىككە ياكى ئۇرۇشتا رۇسىيەنى ئاكتىپ قوللاشقا ئىتتىرىشى مۇمكىن. ئامېرىكا بىلەن ياۋروپانىڭ ئارىسىغا بۆلگۈنچىلىك سېلىش ئارقىلىق، رۇسىيە ئۇكرائىنادىكى ئورنىنى ياخشىلاشتىن ھالقىپ، ياۋروپادا رۇسىيەنىڭ تەسىر دائىرىسىنى قۇرۇش ۋە ئاتلانتىك ئوكيان ئىتتىپاقىنى پۈتۈنلەي قالايمىقانلاشتۇرۇش ئارزۇسىغا يېقىنلىشالايدۇ.

لېكىن رۇسىيە غەرب بىلەن بولغان دىپلوماتىيەسىنى ناچار باشقۇردى. ئۇ فېۋرال، مارت ۋە ئاپرېل ئايلىرىدا رۇسىيەگە ئاشكارا مايىل بولغان ترامپ (Trump) ھۆكۈمىتى تەرىپىدىن سۇنۇلغان پۇرسەتلەرنى كۆپ قېتىملىق ئۇرۇش توختىتىش كېلىشىملىرىنى بومباردىمان قىلىش ئارقىلىق بىكار قىلىۋەتتى. بۇ ترامپنى ئۇكرائىنا ۋە ياۋروپا تەرەپكە ئىتتىردى، ۋە رۇسىيە ياۋروپانى ئۇكرائىنادىن ئايرىۋېتىشنىڭ ھېچقانداق يولىنى تاپالمىدى. ئەنگىلىيە، فرانسىيە ۋە پولشا بىلەن مۇناسىۋىتى ئىنتايىن ياخشى بولغان گېرمانىيە باش مىنىستىرى فرىدرىخ مېرز (Friedrich Merz) ئۇكرائىنانى قەتئىي قوللايدۇ، ۋە ئۇ گېرمانىيەنى يېرىم تىرىليون دوللارلىق دۆلەت مۇداپىئە خىراجىتىگە ۋەدە قىلدى. رۇسىيە دىپلوماتىيەسى دوستانە ياكى بىتەرەپ غەربنى بەرپا قىلالمايدۇ، بۇنىڭ سەۋەبى ئاساسلىقى رۇسىيەنىڭ ئۇكرائىنادا ئۇرۇش قىلىش ئۇسۇلىدا. پۇتىن يەنە رۇس دىپلوماتلىرىنىڭ رۇسىيەنى ئۆزى دۆلىتى ئۈچۈن ياساپ چىققان بۇ ئۇرۇش قاباھەتلىك چۈشىدىن قۇتۇلدۇرۇشى مۇمكىن بولغان مۇرەسسەلەرنى ئىزدىشىنى چەكلەيدۇ.

پۇتىننىڭ ئۇكرائىنادا ئۇتتۇرۇپ قويماسلىق ئвязگارچىلىقى رۇسىيە ئىقتىسادىغا زىيان سالدى. ھەربىي خىراجەتنىڭ ئېلىپ كەلگەن ۋاقىتلىق گۈللىنىشى ئاخىرلاشتى، ۋە ئىقتىسادىي ئېشىش ئۇرۇش باشلانغاندىكى 5 پىرسەنتتىن نۆلگە چۈشۈپ قالدى. زىيادە قىزىپ كەتكەن ئەمگەك كۈچى بازىرى پۇل پاخاللىقىنى 10 پىرسەنت ئەتراپىدا ساقلاۋاتىدۇ. ترامپنىڭ سودا ئۇرۇشى ۋە خىتاي دۆلىتىنىڭ ئىقتىسادىي چېكىنىشى سەۋەبىدىن ئېنېرگىيە باھاسىنىڭ چۈشۈشى، ئاساسلىقى گاز ۋە نېفىت سېتىشقا تايىنىدىغان رۇسىيە دۆلەت خامچوتىنى ۋەيران قىلىۋېتىشى مۇمكىن. ئاچ قالمىغان بولسىمۇ، رۇسلار ھازىرقى ھۆكۈمىتىنىڭ دانالىقى، يۇقىرى باھا ۋە توختاپ قالغان، ئەكسىچە نەتىجە بېرىدىغان ۋە كېرەكسىز بىر ئۇرۇش ئۈچۈن كېلىۋاتقان قاراڭغۇ ئىقتىسادىي كەلگۈسى ھەققىدە ئۆز-ئۆزىدىن سوئال سورىشى كېرەك. بىر سىياسىي رەھبەر ئۈچۈن تاللاش ئۇرۇشىدىن تېخىمۇ خەتەرلىك بولغان بىردىنبىر نەرسە، ناچار كېتىۋاتقان بىر تاللاش ئۇرۇشىدۇر.

پۇتىن رۇس خەلقىدىن ئۇكرائىنا ئۇرۇشىدا ئۆزىگە ئىشىنىشنى تەلەپ قىلدى. نۇرغۇن كىشىلەر ئۇنىڭغا ئىشەندى ۋە ھازىرمۇ ئىشىنىدۇ. پۇتىنغا ئىشەنمەيدىغانلار بىر ساقچى دۆلىتىنىڭ باستۇرۇش تاكتىكىسىغا ئۇچرىشى مۇمكىن، گەرچە رۇسىيە تولۇق توتالىتار دۆلەت بولمىسىمۇ. ئۇنىڭ ئىجتىمائىي كېلىشىمى بىر قىزىقارلىق ئارىلاشما: (دۆلەتنىڭ بىر قىسىم جايلىرىدا) ئۇرۇش ئۈچۈن سەپەرۋەر قىلىش ۋە (پۈتۈن دۆلەتتە) سىياسەتتىن چەتتە تۇرۇش — بۇ بىر مۇقەددەس ئۇرۇش قىلىۋاتقانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلگەن، ئەمما ئاساسەن سىياسەتتىن خالىي بىر جەمئىيەت.

ھەقىقىي سىياسىي ھوقۇق پۇتىننىڭ قولىغا مەركەزلەشكەن. ئەمما ئۇنىڭ مۇستەبىتلىك ئىمتىيازى ئۇنى ئۆزگىچە بىر باشقۇرغۇچى قىلىپ قويىدۇ، بۇ بىر كۈچ بولغىنىدەك، يەنە بىر ئاجىزلىقتۇر — ئۇ ئۇرۇشنى يېڭەلەيدىغان دەرىجىدە بىر كۈچ، ۋە ئۇ ئۇرۇشتا ئۇتتۇرۇۋاتقان دەرىجىدە بىر ئاجىزلىق. بەلكىم شۇ سەۋەبتىن بولسا كېرەك، پۇتىن بۇ تېما ھەققىدە يىللاپ جىم تۇرغاندىن كېيىن، بىر ۋارىس ھەققىدە سۆزلەشكە باشلىدى. ئۇ ئۆزىمۇ ھېس قىلغاندەك، ئۇ سىياسىي تەقدىرىنى بىر ئەخمىقانە ئۇرۇشقا باغلىۋەتتى، ۋە ئۇ غەلىبە قىلالمايۋاتىدۇ.

3. ماقالىدىكى مۇھىم سان-سىفىرلار ۋە ۋەقەلەر

سان-سىفىرلار:

2000-يىل: پۇتىن ھاكىمىيەتكە چىققان يىل.
2008-يىل: رۇس-گىرۇزىيە ئۇرۇشى.
2014-يىل: رۇسىيەنىڭ قىرىمنى ضمیمە قىلىشى.
2015-يىل: رۇسىيەنىڭ سۈرىيەگە ھەربىي ئارىلىشىشى.
2022-يىل: رۇسىيەنىڭ ئۇكرائىناغا كەڭ كۆلەملىك تاجاۋۇز قىلىشى.
1945-يىل 5-ئاينىڭ 9-كۈنى: ناتسېست گېرمانىيەسىنىڭ تەسلىم بولغان كۈنى، رۇسىيەدىكى «غەلىبە كۈنى».
790,000: ئۇرۇش باشلانغاندىن بۇيانقى رۇسىيە تەرەپتىكى ئۆلگەن ياكى يارىلانغانلارنىڭ مۆلچەر سانى.
48,000: يوقاپ كەتكەن رۇس ئەسكەرلىرىنىڭ سانى.
100,000: 2025-يىلىنىڭ بېشىغىچە بولغان رۇسىيە تەرەپتىكى يوقىتىش سانى.
1 مىليوندىن ئارتۇق: 2025-يىلىنىڭ ئاخىرىغىچە رۇسىيەنىڭ يوقىتىش سانى مۆلچەرى.
5%: ئۇرۇش باشلانغاندا رۇسىيە ئىقتىسادىنىڭ ئېشىش سۈرئىتى.
0%: ھازىرقى رۇسىيە ئىقتىسادىنىڭ ئېشىش سۈرئىتى.
10%: رۇسىيەدىكى ھازىرقى پۇل پاخاللىقى نىسبىتى.
يېرىم تىرىليون دوللار ($500 مىليارد): گېرمانىيە ۋەدە قىلغان دۆلەت مۇداپىئە خىراجىتى.

مۇھىم ۋەقەلەر:

چېچىنىيە ئۇرۇشى.
رۇس-گىرۇزىيە ئۇرۇشى.
قىرىمنى ضمیمە قىلىش.
رۇسىيەنىڭ سۈرىيەگە ھەربىي ئارىلىشىشى.
ئۇكرائىناغا كەڭ كۆلەملىك تاجاۋۇز قىلىش.
شى جىنپىڭنىڭ «غەلىبە كۈنى»دە موسكۋانى زىيارەت قىلىشى.
رۇسىيەنىڭ پوكروۋسك شەھىرىنى ئېلىشقا ئۇرۇنۇپ مەغلۇپ بولۇشى.
ترامپ ھۆكۈمىتى دەۋرىدىكى ئۇرۇش توختىتىش پۇرسەتلىرىنىڭ قولدىن كېتىشى.

4. مۇناسىۋەتلىك كىتابلار تەۋسىيەسى

“The Gates of Europe: A History of Ukraine” (ياۋروپانىڭ دەرۋازىسى: ئۇكرائىنا تارىخى) - ئاپتورى: Serhii Plokhy. بۇ كىتاب ئۇكرائىنانىڭ قەدىمكى دەۋرلەردىن تارتىپ ھازىرغىچە بولغان تارىخىنى، بولۇپمۇ ئۇنىڭ رۇسىيە بىلەن بولغان مۇرەككەپ مۇناسىۋىتىنى چوڭقۇر چۈشىنىش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
“Putin’s Kleptocracy: Who Owns Russia?” (پۇتىننىڭ ئوغرىلار ھاكىمىيىتى: رۇسىيە كىمگە تەۋە؟) - ئاپتورى: Karen Dawisha. بۇ كىتاب پۇتىننىڭ ھاكىمىيەتكە كېلىش جەريانىنى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى كىشىلەر بىلەن بىرلىشىپ دۆلەت بايلىقىنى قانداق كونترول قىلىدىغانلىقىنى تەپسىلىي بايان قىلىدۇ. بۇ ماقالىدە تىلغا ئېلىنغان سىياسىي ۋە ئىقتىسادىي مەسىلىلەرنىڭ يىلتىزىنى چۈشىنىشكە ياردەم بېرىدۇ.
“The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America” (ئەركىنلىكسىزلىككە تۇتىشىدىغان يول: رۇسىيە، ياۋروپا، ئامېرىكا) - ئاپتورى: Timothy Snyder. بۇ كىتاب 2010-يىللاردىن كېيىنكى دۇنيا سىياسىتىدىكى ئىدىيەۋى كۈرەشلەرنى، جۈملىدىن رۇسىيەنىڭ غەرب دېموكراتىيەسىگە قارشى ئىدىيەۋى ۋە ئۇچۇر ئۇرۇشىنى قانداق ئېلىپ بارغانلىقىنى ئانالىز قىلىدۇ.

5. ماقالە پىكىرىگە قارشى پىكىرلەر

بۇ ماقالىنىڭ «رۇسىيە مەغلۇپ بولۇۋاتىدۇ» دېگەن يەكۈنىگە قارشى بىر قانچە كۈچلۈك پىكىرلەرمۇ مەۋجۇت.

قارشى پىكىر: رۇسىيە مەغلۇپ بولمايۋاتىدۇ، بەلكى ئۇزۇن مۇددەتلىك خورىتىش ئۇرۇشىدا ئاستا-ئاستا غەلىبە قىلىۋاتىدۇ.
- سەۋەبى: رۇسىيەنىڭ نوپۇسى، ھەربىي سانائىتى ۋە تەبىئىي بايلىق زاپىسى ئۇكرائىنا ۋە ھەتتا غەربنىڭ ياردىمىدىنمۇ زور. رۇسىيە ئىقتىسادى غەربنىڭ جازالىرىغا قارىماي يىمىرىلمىدى، ھەربىي ئىشلەپچىقىرىشنى ئۇرۇش ھالىتىگە ئۆتكۈزدى. جەڭ مەيدانىدا ئاستا بولسىمۇ، ئەمما توختاۋسىز زېمىن ئىگىلەۋاتىدۇ. بۇ خۇددى بىر مارافونچىنىڭ ئاخىرقى نەپەستە غەلىبە قىلىشىغا ئوخشايدۇ.
قارشى پىكىر: غەربنىڭ ئىتتىپاقلىقى ۋە ئۇكرائىناغا بولغان ياردىمى ئۇزاققا بارمايدۇ.
- سەۋەبى: ياۋروپا دۆلەتلىرىدە ۋە ئامېرىكىدا «ئۇكرائىنا ھارغىنلىقى» كۆرۈلۈشكە باشلىدى. ئامېرىكىدىكى پرېزىدېنت سايلىمىنىڭ نەتىجىسى (مەسىلەن، ترامپنىڭ قايتا سايلىنىشى) ئامېرىكىنىڭ سىياسىتىنى پۈتۈنلەي ئۆزگەرتىۋېتىشى مۇمكىن. ئىقتىسادىي بېسىم ۋە ئىچكى سىياسىي مەسىلىلەر غەرب دۆلەتلىرىنى ئۇكرائىناغا ياردەم بېرىشنى توختىتىشقا مەجبۇرلىشى مۇمكىن. رۇسىيە دەل مۇشۇ پۇرسەتنى كۈتۈۋاتىدۇ.
قارشى pىكىر: ئۆلۈم-يېتىم سانى رۇسىيەدەك بىر دۆلەت ئۈچۈن سىياسىي جەھەتتىن چىداملىق.
- سەۋەبى: رۇسىيە تارىختا (مەسىلەن ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدا) غايەت زور ئادەم كۈچى يوقىتىشلىرىغا بەرداشلىق بەرگەن. پۇتىن ھاكىمىيىتى تاراتقۇلارنى قاتتىق كونترول قىلىش ۋە باستۇرۇش ئارقىلىق ئىچكى نارازىلىقنى يوققا چىقىرالايدۇ. شۇڭا، غەرب ئۆلچىمىدىكى يوقىتىش سانى رۇسىيەنىڭ سىياسىي ھېساباتىدا ئوخشاش تەسىرگە ئىگە ئەمەس.

6. مۇناسىۋەتلىك خەلقئارا مۇناسىۋەت ۋە جۇغراپىيىلىك سىياسەت نەزەرىيەلىرى

رېئالىزم (Realism): بۇ نەزەرىيە دۆلەتلەرنى خەلقئارا سىستېمىدىكى ئاساسلىق ئاكتور دەپ قارايدۇ، ئۇلارنىڭ ھەرىكىتىنى دۆلەت مەنپەئەتى (بولۇپمۇ ھايات قېلىش ۋە بىخەتەرلىك) ۋە كۈچ ئىگىلەش ئارزۇسى بەلگىلەيدۇ.
- مۇناسىۋىتى: رۇسىيەنىڭ ئۇكرائىناغا تاجاۋۇز قىلىشىنى رېئالىستلار «ناتونىڭ شەرقىي شىمالغا كېڭىيىشىگە قارشى ئۆزىنى قوغداش ھەرىكىتى» (مۇداپىئە رېئالىزمى) ياكى «ئۆز تەسىر دائىرىسىنى كېڭەيتىش ئۈچۈن قىلىنغان تاجاۋۇزچىلىق» (ھۇجۇم رېئالىزمى) دەپ چۈشەندۈرىدۇ. ماقالىدە رۇسىيەنىڭ دىپلوماتىيە ۋە ھەربىي ھېساباتىدىكى خاتالىقلار رېئالىزم نۇقتىسىدىن دۆلەتنىڭ كۈچىنى خاتا مۆلچەرلەش ۋە ئىستراتېگىيەلىك ئەخمىقانىلىق دەپ قارىلىدۇ.
لىبېرالىزم (Liberalism): بۇ نەزەرىيە دېموكراتىيە، خەلقئارا ئورگانلار (مەسىلەن، ب د ت) ۋە ئىقتىسادىي بېقىندىلىقنىڭ تىنچلىقنى ئىلگىرى سۈرىدىغانلىقىنى تەكىتلەيدۇ.
- مۇناسىۋىتى: ماقالىدە غەرب دۆلەتلىرىنىڭ ئىتتىپاقلىشىپ رۇسىيەگە قارشى جازا يۈرگۈزۈشى ۋە ئۇكرائىناغا ياردەم بېرىشى لىبېرالىزم ئىدىيەسىنىڭ ئەمەلىي ئىپادىسى. رۇسىيەنىڭ بۇ ئىتتىپاقنى بۇزالمىغانلىقى ۋە خەلقئارا سىستېمىدىن يېگانە قېلىۋاتقانلىقى ئۇنىڭ لىبېرال دۇنيا تەرتىپىگە قارشى چىقىشنىڭ بەدىلىنى تۆلەۋاتقانلىقىنى كۆرسىتىدۇ.
كونستروكتىۋىزم (Constructivism): بۇ نەزەرىيە كىملىك، نورما ۋە ئىدىيەلەرنىڭ دۆلەت ھەرىكىتىنى شەكىللەندۈرۈشتىكى رولىنى تەكىتلەيدۇ.
- مۇناسىۋىتى: پۇتىننىڭ «مۇقەددەس ئۇرۇش»، «تارىخىي رۇس زېمىنىنى قايتۇرۇۋېلىش» قاتارلىق بايانلىرى رۇسىيەنىڭ مىللىي كىملىكىنى ۋە دۇنياغا بولغان كۆز قارىشىنى قايتا بەرپا قىلىش ئۇرۇنۇشىدۇر. ئۇكرائىنانىڭ كۈچلۈك قارشىلىقىمۇ ئۇلارنىڭ كۈچلۈك مىللىي كىملىكى ۋە مۇستەقىللىق ئىدىيەسىدىن كەلگەن. ماقالىدە پۇتىننىڭ «ھېكايە سۆزلەش» ئارقىلىق رېئاللىقنى يوشۇرۇشقا ئۇرۇنۇشى دەل كونستروكتىۋىزمچە بولغان بايان (narrative) كۈرىشىدۇر.
جۇغراپىيىلىك سىياسەت نەزەرىيەلىرى (Geopolitical Theories):
- ماكىندېرنىڭ يۈرەك قۇرۇقلۇق نەزەرىيەسى (Mackinder’s Heartland Theory): بۇ نەزەرىيە ياۋرو-ئاسىيانىڭ مەركىزىي قىسمىنى («يۈرەك قۇرۇقلۇق») كونترول قىلغان دۆلەتنىڭ دۇنيانى كونترول قىلالايدىغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ. ئۇكرائىنا بۇ «يۈرەك قۇرۇقلۇق»نىڭ مۇھىم بىر قىسمى. رۇسىيەنىڭ ئۇكرائىنانى كونترول قىلىش ئۇرۇنۇشى ئۇنىڭ جۇغراپىيىلىك ئىستراتېگىيەلىك ئەھمىيىتىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.

7. شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىق ھەرىكىتى ئۈچۈن خۇلاسە ۋە ساۋاقلار

بۇ ماقالە گەرچە رۇسىيە-ئۇكرائىنا ئۇرۇشى ھەققىدە بولسىمۇ، ئەمما ئۇنىڭدىن ھازىرقى زامان خەلقئارا سىياسىتىنىڭ رەھىمسىز قائىدىلىرىنى ۋە بىر مىللەتنىڭ ئۆز تەقدىرىنى ئۆزى بەلگىلەش يولىدىكى كۈرىشىدە دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك نۇقتىلارنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. شەرقىي تۈركىستاننىڭ مۇستەقىللىقىنى ئىلمىي ۋە توغرا يوللار بىلەن قولغا كەلتۈرۈشنى نىشان قىلغان ئۇيغۇرلار ئۈچۈن بۇ ماقالىدىن تۆۋەندىكىدەك قىممەتلىك ساۋاقلارنى يەكۈنلەش مۇمكىن:

دۆلەتلەر ئارا ئىتتىپاقلىقنىڭ ھالقىلىق رولى: ئۇكرائىنانىڭ رۇسىيەدەك غايەت زور كۈچكە قارشى تۇرالىشىدىكى ئەڭ مۇھىم ئامىللارنىڭ بىرى غەرب دۆلەتلىرىنىڭ، بولۇپمۇ ئامېرىكىنىڭ ھەربىي، ئىقتىسادىي ۋە دىپلوماتىيەلىك ياردىمىدۇر. ماقالىدە رۇسىيەنىڭ بۇ ئىتتىپاقنى بۇزۇشقا ئۇرۇنۇپ مەغلۇپ بولغانلىقى تەكىتلەنگەن.
- ساۋاق: شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىق ھەرىكىتى ھەرگىزمۇ يالغۇز ھالدا مۇۋەپپەقىيەت قازىنالمايدۇ. دۇنيادىكى دېموكراتىك، كۈچلۈك دۆلەتلەر بىلەن ھەقىقىي ۋە ئىشەنچلىك ئىتتىپاقداشلىق مۇناسىۋىتى ئورنىتىش ھايات-ماماتلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. بۇ پەقەت ئاغزاكى قوللاش بىلەنلا بولماي، بەلكى ئۇلارنىڭ دۆلەت مەنپەئەتى بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭ مەنپەئەتىنى بىرلەشتۈرەلەيدىغان ئەمەلىي نۇقتىلارنى تېپىپ چىقىشنى تەلەپ قىلىدۇ.
- رىئال مىسال: كوسوۋونىڭ سېربىيەدىن مۇستەقىل بولالىشىدا ئامېرىكا باشچىلىقىدىكى ناتونىڭ ھەربىي ئارىلىشىشى (1999-يىل) ۋە كېيىنكى دىپلوماتىيەلىك قوللىشى (2008-يىلى مۇستەقىللىق ئېلان قىلغاندا) ھەل قىلغۇچ رول ئوينىغان. كوسوۋو رەھبەرلىرى غەرب بىلەن يېقىن ئىتتىپاق ئورنىتىشنى ئىستراتېگىيەلىك نىشان قىلغان.
مۇستەبىت ھاكىمىيەتنىڭ ئىستراتېگىيەلىك كورلىقى: ماقالىدە پۇتىننىڭ ئۆزىنىڭ مۇتلەق ھوقۇقىغا تايىنىپ، بىر ئەخمىقانە ئۇرۇشنى باشلىغانلىقى ۋە ئۇنىڭ ئېغىر بەدەللىرىنى ئۆزى ۋە دۆلىتىنىڭ كۆتۈرۈۋاتقانلىقى ئانالىز قىلىنغان. مۇستەبىت رەھبەرلەر كۆپىنچە رېئاللىقتىن ئايرىلىپ قېلىپ، ئۆزلىرىنىڭ خىيالى دۇنياسىدا قارار چىقىرىدۇ.
- ساۋاق: شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىق ھەرىكىتى ھەرگىزمۇ بىر شەخسنىڭ ياكى كىچىك بىر گۇرۇپپىنىڭ مۇتلەق ھۆكۈمرانلىقى ئاستىدا بولماسلىقى كېرەك. دېموكراتىك، كۆپ پىكىرلىك ۋە ئىلمىي ئاساسلارغا قۇرۇلغان بىر تەشكىلىي قۇرۇلما بەرپا قىلىش كېرەك. بۇنداق بولغاندا، ئىستراتېگىيەلىك خاتالىقلاردىن ساقلانغىلى ۋە ئەڭ توغرا يولنى تاللىغىلى بولىدۇ.
- رىئال مىسال: 20-ئەسىردىكى نۇرغۇن ئازادلىق ھەرىكەتلىرىنىڭ شەخسكە چوقۇنۇش سەۋەبىدىن مەغلۇپ بولغانلىقى ياكى مۇستەقىللىقتىن كېيىن يېڭى دىكتاتورلۇققا ئايلىنىپ كەتكەنلىكى بۇنىڭ دەلىلىدۇر. جەنۇبىي ئافرىقىدا نېلسون ماندېلا ۋە ئافرىقا مىللىي قۇرۇلتىيى (ANC) كوللېكتىپ رەھبەرلىكنى يولغا قويۇپ، ئىرقىي ئايرىمىچىلىققا قارشى كۈرەشنى مۇۋەپپەقىيەتلىك ئېلىپ بارغان.
ئىقتىساد ۋە بايان (Narrative) ئۇرۇشىنىڭ مۇھىملىقى: ماقالىدە رۇسىيەنىڭ ھەربىي مەغلۇبىيىتى بىلەن بىرگە ئىقتىسادىنىڭ ئاجىزلىشى ۋە خەلقئارادا ئۆز بايانىنى ئۆتكۈزەلمەيۋاتقانلىقى ئوتتۇرىغا قويۇلغان. ئۇكرائىنا بولسا ئۆزىنى دېموكراتىيەنى قوغداۋاتقان قۇربان قىلىپ كۆرسىتىش ئارقىلىق دۇنيانىڭ ھېسداشلىقىغا ئېرىشتى.
- ساۋاق: شەرقىي تۈركىستان داۋاسى پەقەت سىياسىي ۋە دىپلوماتىيەلىك كۈرەشلا ئەمەس، بەلكى ئىقتىسادىي ۋە بايان كۈرىشىدۇر. بىرىنچىدىن، خىتاي دۆلىتىنىڭ ئىقتىسادىي بېسىمىغا قارشى تۇرۇش ۋە خەلقئارادا ئۇيغۇرلارنىڭ ئىقتىسادىي مۇستەقىللىقىنى قوللايدىغان لايىھەلەرنى ئوتتۇرىغا قويۇش كېرەك. ئىككىنچىدىن، خىتاي دۆلىتىنىڭ «تېررورلۇققا قارشى تۇرۇش» بايانىنى پۈتۈنلەي بىتچىت قىلىپ، ئۇيغۇرلارنىڭ تىنچلىقپەرۋەر، مەدەنىيەتلىك ۋە ئۆز تەقدىرىنى ئۆزى بەلگىلەشنى تەلەپ قىلىۋاتقان بىر مىللەت ئىكەنلىكىنى دۇنياغا ئۈنۈملۈك ئاڭلىتىش كېرەك.
- رىئال مىسال: بالتىق دېڭىزى دۆلەتلىرى (لىتۋا، لاتۋىيە، ئېستونىيە) سوۋېت ئىتتىپاقىدىن مۇستەقىل بولۇش جەريانىدا «ناخشا ئىنقىلابى» (Singing Revolution, 1987-1991) ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ تىنچلىقپەرۋەر ۋە مەدەنىي قارشىلىقىنى نامايان قىلىپ، دۇنيانىڭ ھۆرمىتىگە ئېرىشكەن. ئۇلارنىڭ بۇ بايانى سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ «فاشىست مىللەتچىلەر» دېگەن تەشۋىقاتىنى يەڭگەن.
مىللىي ئىرادە ۋە يېڭىلىق يارىتىش روھى: ماقالىدە ئۇكرائىنانىڭ قارشىلىق كۆرسىتىشىدىكى ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچنىڭ ئۇلارنىڭ روھىي ھالىتى (morale) ۋە جەڭ مەيدانىدىكى يېڭىلىق يارىتىش ئىقتىدارى ئىكەنلىكى ئالاھىدە تەكىتلەنگەن.
- ساۋاق: بىر مىللەتنىڭ ئەڭ چوڭ قورالى ئۇنىڭ ئادەم سانى ياكى ئىقتىسادى ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ بىرلىككە كەلگەن ئىرادىسى ۋە قىيىنچىلىق ئالدىدا يېڭى يوللارنى تېپىپ چىقالايدىغان ئىجادچانلىقىدۇر. ئۇيغۇرلار ئۆزلىرىنىڭ كىملىكى، مەدەنىيىتى ۋە تارىخىنى قوغداش ئارقىلىق مىللىي ئىرادىنى كۈچەيتىشى، شۇنداقلا ھازىرقى زامان تېخنىكىسى ۋە خەلقئارا قانۇنلىرىدىن پايدىلىنىپ، كۈرەشنىڭ يېڭى، تېخىمۇ ئۈنۈملۈك ئۇسۇللىرىنى ئۈزلۈكسىز ئىزدەپ تېپىشى كېرەك. خىتاي دۆلىتىنىڭ رەھىمسىز باستۇرۇشىغا قارىماي، مىللىي ئىرادىنى ساقلاپ قېلىش غەلىبىنىڭ ئاساسىدۇر.

خۇلاسە قىلغاندا، بۇ ماقالە شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىق ھەرىكىتىنىڭ ئۇزۇن، مۇرەككەپ ۋە كۆپ قاتلاملىق بىر كۈرەش بولىدىغانلىقىنى، ھەمدە بۇ كۈرەشتە غەلىبە قىلىش ئۈچۈن ھېسسىياتقا تايىنىش ئەمەس، بەلكى سوغۇققان، ئىلمىي ۋە ئىستراتېگىيەلىك تەپەككۇر قىلىشنىڭ نەقەدەر مۇھىملىقىنى بىزگە چوڭقۇر ئەسكەرتىدۇ.