تەخمىنەن ئوقۇش ۋاقتى 13 مىنۇت
بسم الله الرحمن الرحيم
كۈچنىڭ ماھىيىتى: مىللىي دەۋا ئۈچۈن ئىستراتېگىيەلىك تەھلىل
كىرىش سۆز: ئۇقۇملارنى ئايدىڭلاشتۇرۇشنىڭ دەۋا ئۈچۈن ئەھمىيىتى
ھەرقانداق بىر مىللىي ئازادلىق ھەرىكىتىنىڭ مۇۋەپپەقىيىتى ئۇنىڭ ئىستراتېگىيەلىك يۆنىلىشىنىڭ توغرا بولۇشىغا، ئىدىيەسىنىڭ ئېنىق بولۇشىغا ۋە ئۇقۇملىرىنىڭ ئايدىڭ بولۇشىغا باغلىق. ئۇقۇملار – بىر مىللەتنىڭ ئۆز-ئۆزىنى ۋە دۇنيانى چۈشىنىشىنىڭ خەرىتىسىدۇر. ئەگەر خەرىتە خاتا بولسا، مەنزىلگە يېتىش مۇمكىن بولمايدۇ. شەرقىي تۈركىستان دەۋاسىمىزدا «پۇل»، «ئەسكەر»، «سىياسەت»، «ئىستىخبارات» ۋە «ياردەم» قاتارلىق ھالقىلىق ئۇقۇملارنى توغرا چۈشىنىپ، ئۇلارنىڭ «شەخسنىڭ كۈچى» سۈپىتىدە ئەمەس، بەلكى «مىللىي كۈچنىڭ قورالى» سۈپىتىدە خىزمەت قىلدۇرۇشنى قولغا كەلتۈرۈش – دەۋايىمىزنىڭ ساغلام تەرەققىياتى ئۈچۈن ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە.
بىرىنچى تەھلىل: «پۇلنىڭ كۈچى» ۋە «كۈچنىڭ پۇلى»
بۇ ئىككى ئۇقۇم ئىقتىسادىي بايلىقنىڭ مىللىي ھەرىكەتتىكى رولى ۋە خاراكتېرىنى بەلگىلەيدۇ. بۇلارنىڭ پەرقىنى ئايدىڭلاشتۇرۇش – دەۋانىڭ ئىقتىسادىي ئاساسىنى قانداق قۇرۇش كېرەكلىكىنى ئېنىقلاپ بېرىدۇ.
1. «پۇلنىڭ كۈچى» (The Power of Money): شەخس مەركەز قىلىنغان بايلىق
«پۇلنىڭ كۈچى» – شەخسلەرنىڭ قولىدىكى بايلىقنىڭ تەسىر كۈچىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ كۈچنىڭ ئاساسلىق ئالاھىدىلىكلىرى تۆۋەندىكىچە:
- مەركىزى شەخس: بايلىقنىڭ ئىشلىتىلىشى شەخسنىڭ خاھىشى، مەنپەئەتى ۋە كەيپىياتىغا باغلىق بولىدۇ.
- مۇقىمسىزلىق: شەخسلەرنىڭ ئىقتىسادىي ئەھۋالى ئۆزگىرىپ تۇرىدىغان بولغاچقا، بۇنداق پۇلغا تايانغان ئىشلار ئۇزۇنغا بارمايدۇ.
- كونترول قىلىش خەۋپى: پۇلدارلار دەۋاغا ياردەم قىلىش بەدىلىگە، ئۇنى ئۆز مەنپەئەتىگە ماس ھالدا كونترول قىلىشقا ئۇرۇنىدۇ. بۇ مىللىي بىرلىككە زىيان سالىدۇ.
- شەخسىي شان-شەرەپ: كۆپىنچە ھاللاردا بۇ خىل پۇلنى سەرپ قىلغانلار مىللىي دەۋا ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ نام-شۆھرىتىنى چىقىرىشنى مەقسەت قىلىدۇ.
«پۇلنىڭ كۈچى»دىن قانداق قۇتۇلۇش كېرەك؟
بۇ خەتەرلىك ھالەتتىن قۇتۇلۇشنىڭ يولى – دەۋانىڭ ئىقتىسادىي مەنبەسىنى شەخسلەرنىڭ يانچۇقىدىن مىللەتنىڭ ئورتاق خەزىنىسىگە يۆتكەشتۇر. يەنى «كۈچنىڭ پۇلى»نى بەرپا قىلىش كېرەك.
2. «كۈچنىڭ پۇلى» (The Money of Power/The Cause): مىللەت مەركەز قىلىنغان بايلىق
«كۈچنىڭ پۇلى» – مىللىي دەۋانىڭ ئۆزىگە تەۋە بولغان، ئورتاق ئىستراتېگىيە ئۈچۈن ئىشلىتىلىدىغان ئىقتىسادىي بايلىقنى كۆرسىتىدۇ. ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكلىرى:
- مەركىزى مىللەت: بۇ پۇل شەخسكە ئەمەس، بەلكى مىللىي ئىرادىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان ئورگانغا (تەشكىلات، فوند) تەۋە بولىدۇ.
- مۇقىملىق ۋە سىستېمىلىق: كۆپچىلىكتىن يىغىلغان، سىستېمىلاشقان ۋە مۇقىم كىرىش مەنبەسىگە ئىگە بولىدۇ (مەسىلەن، ئەزالىق بەدەللىرى، مىللىي فوندلار، ئىقتىسادىي گەۋدىلەر).
- مۇستەقىللىق ۋە ھېساباتچانلىق: دەۋانى تاشقى بېسىملاردىن ۋە ئىچكى شەخسىي مەنپەئەتلەردىن مۇستەقىل قىلىدۇ ھەمدە خەلققە ھېساب بېرىدۇ.
- مەقسىتى مىللىي مەنپەئەت: بىردىنبىر مەقسىتى – مىللىي كۈچنى ئاشۇرۇش ۋە مىللىي ئازادلىقنى قولغا كەلتۈرۈشتۇر.
شەرئىي سىياسەت ۋە تارىخىي مىساللار:
- ئىسلامدىكى قاراش: ئىسلام دىنىدا ئومۇمىنىڭ مېلى (مال-ئەلئام) شەخسنىڭ مېلىدىن قاتتىق ئايرىلغان. دۆلەت خەزىنىسى بولغان «بەيتۇل مال» دەل «كۈچنىڭ پۇلى»نىڭ ئەڭ ياخشى ئۈلگىسى. ئۇ زاكات، ئۆشرە، خىراج ۋە غەنىيمەتلەر قاتارلىق سىستېمىلىق كىرىم مەنبەلىرىگە تايىنىپ، دۆلەتنىڭ مۇداپىئەسى، مائارىپى ۋە نامراتلارغا ياردەم بېرىش قاتارلىق ئىشلارغا ئىشلىتىلگەن.
- خۇلەپايى راشىدىن دەۋرى: ھەزرىتى ئەبۇ بەكرى (ر.ئە) خەلىپە بولغاندىن كېيىن، ئۆزىنىڭ تىجارىتىنى تاشلاپ، «بەيتۇل مال»دىن پەقەت ياشىشىغا يېتەرلىك مائاش ئالغان. ھەزرىتى ئۆمەر (ر.ئە) دەۋرىدە «بەيتۇل مال» تېخىمۇ سىستېمىلاشتۇرۇلۇپ، دۆلەتنىڭ ئىقتىسادىي قۇدرىتى شەخسلەرنىڭ بايلىقىغا ئەمەس، بەلكى ئادالەتلىك باج سىستېمىسىغا تايانغان.
- يېقىنقى زامان ۋە شەرقىي تۈركىستان تارىخى: 20-ئەسىردىكى يەھۇدىيلارنىڭ ئىسرائىلىيە دۆلىتىنى قۇرۇش جەريانىدا، دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى يەھۇدىيلاردىن ئىئانە يىغىپ، «يەھۇدىي مىللىي فوندى» (Jewish National Fund) نى قۇرۇپ چىقىشى «كۈچنىڭ پۇلى»نى بەرپا قىلىشنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك ئۈلگىسىدۇر. ئەكسىچە، شەرقىي تۈركىستاندا قۇرۇلغان ئىككى جۇمھۇرىيەتنىڭ ئىقتىسادىي جەھەتتىن قىيىنچىلىققا ئۇچرىشى، مۇقىم ۋە سىستېمىلىق مىللىي خەزىنىنىڭ كەمچىل بولۇشى ئۇلارنىڭ ئاجىزلىشىشىدىكى مۇھىم سەۋەبلەرنىڭ بىرى بولغان.
ئىككىنچى تەھلىل: «ئەسكەرنىڭ كۈچى» ۋە «كۈچنىڭ ئەسكىرى»
بۇ ئىككى ئۇقۇم ھەربىي كۈچنىڭ مىللىي ھەرىكەتتىكى ئورنى ۋە خاراكتېرىنى بەلگىلەيدۇ. بۇنى توغرا چۈشىنىش، دەۋانىڭ ھەربىي ئىستراتېگىيەسىنى توغرا يولغا سېلىشنىڭ كاپالىتىدۇر.
1. «ئەسكەرنىڭ كۈچى» (The Power of the Soldier): شەخس مەركەز قىلىنغان ھەربىي كۈچ
«ئەسكەرنىڭ كۈچى» – مەلۇم بىر قومانداننىڭ شەخسىي باتۇرلۇقى ۋە قول ئاستىدىكىلەرگە بولغان تەسىرىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكلىرى:
- ساداقەت شەخسكە بولىدۇ: ئەسكەرلەر دۆلەتكە ئەمەس، ئۆز قوماندانىغا سادىق بولىدۇ. بۇ «جەڭبەگلىك» (warlordism) نى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
- سىياسەتكە ئارىلىشىدۇ: قوماندانلار ھەربىي كۈچىگە تايىنىپ، سىياسىي رەھبەرلىككە بويسۇنمايدۇ، ھەتتا ھوقۇق تالىشىدۇ. بۇ خىتايچە ئېيتقاندا «枪杆子里面出政权» (قىلىچ ئۇچىدىن ھاكىمىيەت چىقىدۇ) دېگەن خاتا ئىدىيەنىڭ ئىپادىسى.
- تارقاقلىق ۋە ئىچكى توقۇنۇش: ھەر بىر «كۈچلۈك ئەسكەر» ئۆز ئالدىغا گۇرۇھ بولۇپ، ئورتاق دۈشمەنگە قارشى بىرلىشەلمەيدۇ.
- نىشانى شەخسىي ھوقۇق: ئاخىرقى نىشانى مىللىي ئازادلىق ئەمەس، بەلكى ئۆز ھۆكۈمرانلىقىنى قۇرۇش بولۇپ قالىدۇ.
«ئەسكەرنىڭ كۈچى»دىن قانداق قۇتۇلۇش كېرەك؟
ھەربىي كۈچنى مىللەتنىڭ سىياسىي رەھبەرلىكىگە مۇتلەق بويسۇندۇرۇش كېرەك. سىياسەت قورالغا ھۆكۈمران بولۇشى كېرەك، ئەكسىچە بولسا بولمايدۇ.
2. «كۈچنىڭ ئەسكىرى» (The Soldier of Power/The Cause): مىللەت مەركەز قىلىنغان ھەربىي كۈچ
«كۈچنىڭ ئەسكىرى» – مىللىي كۈچنىڭ ئەسكىرى، يەنى مىللىي ئىرادىگە ۋەكىللىك قىلىدىغان سىياسىي رەھبەرلىككە بويسۇنىدىغان، ئىنتىزامچان ۋە تەشكىللىك ھەربىي كۈچتۇر. ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكلىرى:
- ساداقەت مىللەتكە بولىدۇ: ئەسكەرلەر شەخسكە ئەمەس، بەلكى مىللەتكە، دۆلەتكە ۋە ئاساسىي قانۇنغا سادىق بولىدۇ.
- سىياسەتكە بويسۇنىدۇ: ھەربىي كۈچ – سىياسىي ئىستراتېگىيەنى ئىجرا قىلىدىغان قورال.
- بىرلىك ۋە ئىنتىزام: بىر تۇتاش قوماندانلىق سىستېمىسىغا ۋە قاتتىق ئىنتىزامغا ئىگە.
- نىشانى مىللىي ئازادلىق: بىردىنبىر نىشانى دۈشمەننى يېڭىپ، مىللىي مۇستەقىللىقنى قولغا كەلتۈرۈش.
شەرئىي سىياسەت ۋە تارىخىي مىساللار:
- ئىسلامدىكى قاراش: ئىسلامدا ئارمىيە «جۇندۇللاھ» (ئاللاھنىڭ ئەسكەرلىرى) دەپ ئاتىلىدۇ، يەنى ئۇلار خەلىپىگە (دۆلەت باشلىقى) سادىق، ئەمما ئاخىرقى جاۋابكارلىقنى ئاللاھنىڭ ئالدىدا ئۆتەيدۇ، دەپ قارىلىدۇ. جىھادنىڭ رەھبەرلىكىنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن قىلىشقا رۇخسەت قىلىنمايدۇ.
- خۇلەپايى راشىدىن دەۋرى: ھەزرىتى ئەبۇ بەكرى (ر.ئە) خالىد ئىبنى ۋەلىد (ر.ئە) دەك بۈيۈك قومانداننى زۆرۈر تېپىلغاندا ۋەزىپىسىدىن ئېلىپ، باشقا بىر ساھابىنى ئۇنىڭ ئورنىغا تەيىنلىيەلىگەن. بۇ، ھەربىي كۈچنىڭ سىياسىي رەھبەرلىككە مۇتلەق بويسۇنىدىغانلىقىنىڭ، قومانداننىڭ شەخسىي كۈچىنىڭ دۆلەتنىڭ ئىرادىسىدىن ئۈستۈن تۇرالمايدىغانلىقىنىڭ جانلىق ئىسپاتىدۇر.
- يېقىنقى زامان ۋە شەرقىي تۈركىستان تارىخى: 1933-يىلى قۇرۇلغان شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتىدە، سابىت داموللا باشچىلىقىدىكى سىياسىي رەھبەرلىك بىلەن خوجىنىياز ھاجى باشچىلىقىدىكى ھەربىي كۈچلەر ئارىسىدا ئىختىلاپ كېلىپ چىقىشى جۇمھۇرىيەتنىڭ ئاجىزلىشىشىدىكى بىر سەۋەب بولغان. 1944-يىلى قۇرۇلغان شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىدە مىللىي ئارمىيە نىسبەتەن تەشكىللىك ۋە سىستېمىلىق قۇرۇلغان بولسىمۇ، ئاخىرىدا سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ سىياسىي بېسىمى ۋە ھىيلىسى بىلەن ئۇنىڭ تەقدىرى بەلگىلەنگەن. بۇ ھەربىي كۈچنىڭ مۇستەقىل سىياسىي ئىرادىگە بويسۇنمىغاندا، تاشقى كۈچلەرنىڭ قورالىغا ئايلىنىپ قېلىش خەۋپىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
ئۈچىنچى تەھلىل: «سىياسەتنىڭ كۈچى» ۋە «كۈچنىڭ سىياسىتى»
بۇ ئىككى ئۇقۇم، سىياسىي ھوقۇقنىڭ مەنبەسى ۋە ئۇنىڭ قانداق يۈرگۈزۈلىشىگە بولغان ئىككى خىل قاراشنى ئەكىس ئەتتۈرىدۇ.
1. «سىياسەتچىنىڭ كۈچى» (The Power of the Politician): شەخس مەركەز قىلىنغان سىياسەت
بۇ خىل سىياسەت بىر ياكى بىر قانچە سىياسەتچىنىڭ شەخسىي قابىلىيىتى، نۇتۇق سەنئىتى ۋە شەخسىي خاھىشىغا تايىنىدۇ. ئالاھىدىلىكلىرى:
- ئورگانغا ئەمەس، شەخسكە بېقىنىش: كىشىلەر تەشكىلاتنىڭ نىزامنامىسى ياكى دۆلەتنىڭ قانۇنىغا ئەمەس، بەلكى «پالانى رەھبەر»نىڭ دېگىنىگە قارايدۇ.
- سىياسەتنىڭ شەخسىيلىشىشى: مىللەتنىڭ تەقدىرىگە مۇناسىۋەتلىك چوڭ قارارلار بىر كىشىنىڭ ھېسسىياتىغا، شەخسىي ئالاقىسىگە ۋە ھوقۇق تېخنىكىسىغا باغلىق بولۇپ قالىدۇ.
- ئىز باسارسىزلىق: رەھبەر ئالەمدىن ئۆتسە ياكى سىياسەتتىن كەتسە، ئۇنىڭ قۇرغان «كۈچى»مۇ يوققا چىقىدۇ، پۈتۈن ھەرىكەت ۋەيران بولۇش خەۋپىگە دۇچ كېلىدۇ.
«سىياسەتنىڭ كۈچى»دىن قانداق قۇتۇلۇش كېرەك؟
ھەل قىلىش چارىسى – شەخسكە تايىنىدىغان سىياسەتتىن، ئورگانلارغا ۋە قانۇنغا تايىنىدىغان سىستېمىلاشقان سىياسەتكە ئۆتۈشتۇر. يەنى، شەخس قانۇندىن ئۈستۈن ئەمەس، قانۇن شەخستىن ئۈستۈن تۇرىدىغان بىر مېخانىزم قۇرۇپ چىقىش لازىم.
2. «كۈچنىڭ سىياسىتى» (The Politics of Power/The Cause): مىللەت مەركەز قىلىنغان سىياسەت
بۇ – مىللىي كۈچنىڭ ئۆزىدىن كەلگەن، ئورگانلاشقان، پىرىنسىپ ۋە قانۇنغا ئاساسلانغان سىياسىي ھوقۇقنى كۆرسىتىدۇ. ئالاھىدىلىكلىرى:
- ھوقۇق قانۇندىن كېلىدۇ: سىياسىي رەھبەرنىڭ ھوقۇقى ئۇنىڭ شەخسىي كۈچىدىن ئەمەس، بەلكى ئۇ ۋەكىللىك قىلىۋاتقان ئورگاننىڭ نىزامنامىسى ۋە خەلق تەرىپىدىن سايلاپ كەلگەن ھوقۇقتىن كېلىدۇ.
- قارارلار ئورتاق چىقىرىلىدۇ: مۇھىم قارارلار شەخسىي ئىرادە بىلەن ئەمەس، بەلكى مەسلىھەت، مۇزاكىرە ۋە بېلەت تاشلاش قاتارلىق دېموكراتىك جەريانلار ئارقىلىق ئېلىنىدۇ.
- داۋاملىشىشچانلىق: رەھبەرلەر ئالمىشىپ تۇرسىمۇ، ئورگان ۋە سىستېما مەۋجۇت بولغاچقا، مىللىي ھەرىكەت ئىزچىل داۋاملىشىدۇ.
شەرئىي سىياسەت ۋە تارىخىي مىساللار:
- ئىسلامدىكى قاراش: ئىسلام سىياسىيىتىدە «شۇرا» (مەسلىھەت) پىرىنسىپى ئاساسىي ئورۇندا تۇرىدۇ. قۇرئان كەرىمدە:
«ئۇلارنىڭ ئىشلىرى ئۆزئارا مەسلىھەت بىلەن بولىدۇ» (شۇرا سۈرىسى، 38-ئايەت)
دەپ كۆرسىتىلگەن. خەلىپە ھوقۇقنى شەخسىي ئىگىدارچىلىق قىلماي، بەلكى خەلقنىڭ «بەيئىتى» (قەسەمياد) ئارقىلىق قولغا كەلتۈرىدۇ ۋە ئۇلار ئالدىدا جاۋابكار بولىدۇ.
- خۇلەپايى راشىدىن دەۋرى: ھەزرىتى ئۆمەر (ر.ئە) ئۆزىدىن كېيىنكى خەلىپىنى بىۋاسىتە تەيىنلىمەي، ئەڭ كاتتا ئون ساھابىنىڭ ئالتە نەپىرىدىن تەشكىل تاپقان «شۇرا ھەيئىتى» قۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئۆز ئىچىدىن بىرنى سايلاپ چىقىشىنى ۋەسىيەت قىلغان. بۇ، ھوقۇقنىڭ شەخستىن ئورگانغا ئۆتۈشىنىڭ، «سىياسەتچىنىڭ كۈچى»دىن «كۈچنىڭ سىياسىتى»گە يۈزلىنىشنىڭ ئۈلگىسىدۇر.
- يېقىنقى زامان ۋە شەرقىي تۈركىستان تارىخى: زامانىۋى دېموكراتىك دۆلەتلەرنىڭ ھەممىسىدە ھوقۇقنىڭ ئۈچكە بۆلۈنۈشى (قانۇن چىقىرىش، ئىجرا قىلىش، ئەدلىيە) ۋە سايلام سىستېمىسى – ھوقۇقنى شەخسلەرنىڭ قولىدىن ئېلىپ، ئورگانلارنىڭ قولىغا بېرىشنى مەقسەت قىلىدۇ. 1949-يىلى شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىنىڭ رەھبەرلىرى ئەخمەتجان قاسىمى قاتارلىقلارنىڭ بىر ئايروپىلاندا سىرلىق قازا قىلىشى، پۈتۈن بىر ھەرىكەتنىڭ رەھبەرلىك قاتلىمىنى يوق قىلىۋەتكەن. بۇ، ھەرىكەتنىڭ بىر قانچە شەخسكە زىيادە باغلىنىپ قېلىشىنىڭ قانچىلىك خەتەرلىك ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
تۆتىنچى تەھلىل: «ئىستىخباراتچىنىڭ كۈچى» ۋە «كۈچنىڭ ئىستىخباراتى»
ئىستىخبارات ھەرقانداق كۈرەشنىڭ كۆزى ۋە قۇلىقىدۇر. ئۇنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە يۆنىلىشى كۈرەشنىڭ تەقدىرىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.
1. «ئىستىخباراتچىنىڭ كۈچى» (The Power of the Spy): شەخس مەركەز قىلىنغان ئۇچۇر
بۇ – مەلۇم بىر ئىستىخباراتچىنىڭ شەخسىي تورى ۋە قابىلىيىتى ئارقىلىق قولغا كەلتۈرگەن ئۇچۇرلارنىڭ كۈچىدۇر. ئالاھىدىلىكلىرى:
- ئۇچۇر شەخسكە مەركەزلەشكەن: ئۇچۇرلار بىر كىشىنىڭ مېڭىسىدە ياكى قولىدا بولۇپ، ئۇ بۇ ئۇچۇرلارنى ئۆز مەنپەئەتى ئۈچۈن ئىشلىتىشى، يوشۇرۇشى ياكى باشقىلارغا قارشى تەھدىت سۈپىتىدە ئىشلىتىشى مۇمكىن.
- كونترول قىلىش تەس: بۇنداق «سۇپەر جاسۇس» لارنى تەشكىلاتنىڭ كونترول قىلىشى قىيىنغا توختايدۇ، ئۇلار ھەتتا تەشكىلاتنى ئۆز يولىغا سېلىشقا ئۇرۇنىدۇ.
- خائىنلىق خەۋپى: شەخسكە باغلانغان ئىستىخبارات تورى شۇ شەخس سېتىلسا ياكى يوق قىلىنسا پۈتۈنلەي ۋەيران بولىدۇ.
2. «كۈچنىڭ ئىستىخباراتى» (The Intelligence of Power/The Cause): مىللەت مەركەز قىلىنغان ئۇچۇر
بۇ – مىللىي ھەرىكەتنىڭ رەھبەرلىكى ئاستىدا قۇرۇلغان، سىستېمىلىق، ئورگانلاشقان ئىستىخبارات ئاپپاراتىنى كۆرسىتىدۇ. ئالاھىدىلىكلىرى:
- ئورگان مەركەزلىك: ئۇچۇرلار شەخسكە ئەمەس، ئورگانغا يىغىلىدۇ، ئانالىز قىلىنىدۇ ۋە ئورتاق ئىستراتېگىيە ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ.
- كوللېكتىپ خىزمەت: ئىستىخبارات خىزمىتى بىر ئادەمنىڭ قابىلىيىتىگە ئەمەس، بەلكى كۆپلىگەن خادىملارنىڭ ھەمكارلىقى ۋە ئاپپاراتنىڭ سىستېمىلىق ئىشلىشىگە تايىنىدۇ.
- مۇقىملىق ۋە بىخەتەرلىك: بىر خادىم تۇتۇلۇپ قالسا ياكى سېتىلسا، پۈتۈن سىستېما يەنىلا داۋاملىق ئىشلەش ئىمكانىيىتىگە ئىگە بولىدۇ.
شەرئىي سىياسەت ۋە تارىخىي مىساللار:
- ئىسلامدىكى قاراش: پەيغەمبىرىمىز (س.ئە.ۋ) ۋە خۇلەپايى راشىدىنلار دۈشمەننىڭ ئەھۋالىنى بىلىش، مۇسۇلمانلارنى قوغداش ئۈچۈن ئىستىخباراتقا ئىنتايىن ئەھمىيەت بەرگەن. ئەمما بۇ خىزمەت ھەمىشە دۆلەت رەھبىرىنىڭ بىۋاسىتە باشقۇرۇشىدا بولغان.
- خۇلەپايى راشىدىن دەۋرى: ھەزرىتى ئۆمەر (ر.ئە) شام ۋە مىسىرغا ئوخشاش يېڭى پەتھى قىلىنغان جايلارنىڭ ئەھۋالىنى، ئەمەلدارلارنىڭ ئىش-ئىزلىرىنى ئىگىلەش ئۈچۈن مەخسۇس ئادەملەرنى ئەۋەتىپ تۇرغان. بۇ ئۇچۇرلار شەخسلەرنىڭ قولىدا ئەمەس، بەلكى خەلىپىلىكنىڭ مەركىزىي ھۆكۈمىتىنىڭ قولىدا توپلىنىپ، ئادالەتلىك ھۆكۈم چىقىرىشقا ئاساس بولغان.
- يېقىنقى زامان ۋە شەرقىي تۈركىستان تارىخى: سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى دەۋرىدە، ئامېرىكا مەركىزىي ئاخبارات ئىدارىسى (CIA) بىلەن سوۋېت دۆلەت بىخەتەرلىك كومىتېتى (KGB) نىڭ كۈرىشى دەل «كۈچنىڭ ئىستىخباراتى»نىڭ قانچىلىك مۇھىم ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ. شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى دەۋرىدە، سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئىستىخبارات ئورگانلىرىنىڭ جۇمھۇرىيەت رەھبەرلىكى ئىچىگە سىڭىپ كىرىپ، ئۇنىڭ سىياسىي يۆنىلىشىگە تەسىر كۆرسىتىشى ۋە ئاخىرىدا رەھبەرلەرنى يوق قىلىشى، مىللىي كۈچنىڭ ئۆز ئىستىخبارات ئاپپاراتىنى مۇستەقىل قۇرۇپ چىقالمىسا، باشقىلارنىڭ ئولجىسىغا ئايلىنىپ قالىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان ئاچچىق ساۋاقتۇر.
بەشىنچى تەھلىل: «ياردەمنىڭ كۈچى» ۋە «كۈچنىڭ ياردىمى»
ھېچقانداق بىر ئازادلىق ھەرىكىتى تاشقى دۇنيادىن پۈتۈنلەي ئايرىلىپ ياشىيالمايدۇ. ئەمما تاشقى ياردەمنى قانداق قوبۇل قىلىش ۋە ئۇنىڭغا قانداق مۇئامىلە قىلىش ھەرىكەتنىڭ مۇستەقىللىقىنى بەلگىلەيدۇ.
1. «ياردەمنىڭ كۈچى» (The Power of Aid): بېقىندىلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ياردەم
بۇ – بىر ھەرىكەتنىڭ ئۆز كۈچىگە ئەمەس، بەلكى تاشقى ياردەمگە تايىنىپ جان بېقىشىنى كۆرسىتىدۇ. ئالاھىدىلىكلىرى:
- مۇستەقىللىقتىن ۋاز كېچىش: ياردەم بەرگۈچى دۆلەت، ئۆز مەنپەئەتى ئۈچۈن، ياردەم ئالغۇچى تەرەپنىڭ سىياسىي قارارلىرىغا ئارىلىشىدۇ. ياردەمگە ئېرىشىش ئۈچۈن ئۆز مىللىي مەنپەئەتىدىن ۋاز كېچىشكە مەجبۇر بولىدۇ.
- ئىستراتېگىيەنىڭ بۇرمىلىنىشى: ھەرىكەتنىڭ ئىستراتېگىيەسى مىللىي ئازادلىقنى ئەمەس، بەلكى «ياردەم بەرگۈچى خوجايىن» نى رازى قىلىشنى مەقسەت قىلىپ تۈزۈلىدۇ.
- ئىشەنچسىزلىك: خەلقئارا ۋەزىيەت ئۆزگەرسە، ياردەم ھەر ۋاقىت توختاپ قېلىشى مۇمكىن. ياردەمگە بېقىنىپ قالغان ھەرىكەت شۇ ھامان ھاۋادا муаллақ قېلىپ، ۋەيران بولىدۇ.
«ياردەمنىڭ كۈچى»دىن قانداق قۇتۇلۇش كېرەك؟
ھەل قىلىش چارىسى: تاشقى ياردەمنى رەت قىلماسلىق، ئەمما ئۇنى ئاساسلىق تايانچ قىلىۋالماسلىق. ئۆز كۈچىنى ئاساس، تاشقى ياردەمنى قوشۇمچە قىلىش كېرەك.
2. «كۈچنىڭ ياردىمى» (The Aid for the Power/The Cause): مۇستەقىللىقنى كۈچەيتىدىغان ياردەم
بۇ – مىللىي كۈچنىڭ ئۆزىنىڭ ئىستراتېگىيەلىك نىشانىغا ماس كېلىدىغان، شەرتلىرى ئېنىق، ئۆز-ئارا ھۆرمەتكە ئاساسلانغان ياردەمنى قوبۇل قىلىشىنى كۆرسىتىدۇ. ئالاھىدىلىكلىرى:
- تەڭ باراۋەرلىك پىرىنسىپى: ياردەم «سەدىقە» ئەمەس، بەلكى ئىككى تەرەپنىڭ ئورتاق مەنپەئەتىگە ئاساسلانغان «ھەمكارلىق» دەپ قارىلىدۇ.
- ئۆز ئىستراتېگىيەسىگە ئىگە بولۇش: تاشقى ياردەم ھەرىكەتنىڭ يۆنىلىشىنى بەلگىلىمەيدۇ، ئەكسىچە ھەرىكەت ئۆز يۆنىلىشى بويىچە كېتىۋېتىپ، بۇ ياردەمنى ئۆز نىشانى ئۈچۈن ئىشلىتىدۇ.
- تانلاپ قوبۇل قىلىش: ئۆز مىللىي مەنپەئەتىگە زىيانلىق شەرتلەر قويۇلغان ياردەمنى قەتئىي رەت قىلىش جۈرئىتىگە ئىگە بولۇش.
شەرئىي سىياسەت ۋە تارىخىي مىساللار:
- ئىسلامدىكى قاراش: ئىسلامدا مۇسۇلمانلارنىڭ ئىززىتىنى ساقلاش شەرتى ئاستىدا، باشقا دىندىكىلەر بىلەن ئۆزئارا مەنپەئەتلىك شەرتنامىلەرنى تۈزۈشكە رۇخسەت قىلىنغان. ئەمما مۇسۇلمانلارنىڭ تەقدىرىنى ئۇلارنىڭ قولىغا تاپشۇرۇپ بېرىدىغان، ئۇلارغا بېقىندى قىلىدىغان ھەرقانداق ياردەم ياكى ئىتتىپاقداشلىق چەكلەنگەن.
- خۇلەپايى راشىدىن دەۋرى: ئىسلام دۆلىتى قۇدرەت تاپقاندىن كېيىن، باشقا قەبىلىلەر ۋە دۆلەتلەر بىلەن ئۆزىنىڭ شەرتلىرى ئاستىدا كېلىشىملەر تۈزگەن، ھەرگىزمۇ ئۇلارنىڭ سىياسىي ئىرادىسىگە بويسۇنۇپ قالمىغان.
- يېقىنقى زامان ۋە شەرقىي تۈركىستان تارıخı: ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدە، غەرب دۆلەتلىرى سوۋېت ئىتتىپاقىغا ناتسىست گېرمانىيەسىگە قارشى تۇرۇش ئۈچۈن زور ياردەم بەرگەن. ئەمما بۇ ياردەم سوۋېت ئىتتىپاقىنى غەربكە بېقىندى قىلىپ قويمىغان، ستالىن بۇ ياردەمنى قوبۇل قىلىپ تۇرۇپ، ئۆزىنىڭ ئىستراتېگىيەلىك مەنپەئەتلىرىنى قوغداپ قالغان. شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىنىڭ سوۋېت ئىتتىپاقىدىن ئالغان ياردىمى ئەكسىچە بولۇپ، بۇ ياردەم ئاخىرىدا جۇمھۇرىيەتنىڭ مۇستەقىللىقىنى بوغۇپ، ئۇنى سوۋېتنىڭ سىياسىي ئويۇنىنىڭ بىر قىسمىغا ئايلاندۇرۇپ قويغان. سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئېلىخان تۆرەنى تۇتۇپ كېتىشى، بۇ «ياردەم» نىڭ ماھىيىتىنى ئېچىپ بەرگەن.
ئومۇمىي خۇلاسە
«پۇل»، «ئەسكەر»، «سىياسەت»، «ئىستىخبارات» ۋە «ياردەم» – بۇلارنىڭ ھەممىسى قوش خاراكتېرلىك قوراللار.
- ئەگەر ئۇلار شەخسنىڭ كۈچى سۈپىتىدە مەۋجۇت بولسا، ئۇلار مىللىي ھەرىكەتنى ئىچىدىن پارچىلايدىغان، بېقىندى قىلىدىغان ۋە ئاخىرىدا ۋەيران قىلىدىغان زەھەرگە ئايلىنىدۇ.
- ئەگەر ئۇلار مىللىي كۈچنىڭ قورالى سۈپىتىدە ئورگانلاشقان، سىستېمىلاشقان ۋە مىللەتنىڭ ئورتاق ئىرادىسىگە بويسۇندۇرۇلغان بولسا، ئۇلار مىللىي ئازادلىقنى قولغا كەلتۈرۈشنىڭ مۇستەھكەم تۈۋرۈكلىرىگە ئايلىنىدۇ.
شەرقىي تۈركىستان دەۋاسىمىزنىڭ بۈگۈنكى ۋەزىپىسى – بارلىق ساھەلەردە شەخسكە تايىنىش ھالىتىدىن قۇتۇلۇپ، مىللەتنىڭ ئورتاق مەنپەئەتىنى ئاساس قىلغان، پىرىنسىپلىق، سىستېمىلىق ۋە ئورگانلاشقان «مىللىي كۈچ» نى بەرپا قىلىشتۇر. بىز «پۇلدارنىڭ كۈچى»گە ئەمەس «كۈچنىڭ پۇلى» غا، «باتۇرنىڭ كۈچى»گە ئەمەس «كۈچنىڭ ئەسكىرى» گە، «رەھبەرنىڭ كۈچى»گە ئەمەس «كۈچنىڭ سىياسىتى» گە، «جاسۇسنىڭ كۈچى»گە ئەمەس «كۈچنىڭ ئىستىخباراتى» غا، «ياردەمنىڭ كۈچى»گە ئەمەس، «كۈچىمىزگە كېلىدىغان ياردەم» گە ئىگە بولغاندا، ئاندىن ئازادلىق مەنزىلىگە قاراپ ئۈمىدۋار ھالدا قەدەم تاشلىيالايمىز.