«جۇڭگو» قايسى خىتاينىڭ «جۇڭگو»سى؟

شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىقى ئۈچۈن خىتاي تارىخىدىن ئىبرەت

كىرىش سۆز

«جۇڭگو» (中國) ياكى «خىتاي» دېگەن ئۇقۇم بۈگۈنكى كۈندە كۆپىنچە كىشىلەرنىڭ كاللىسىدا ئېنىق بىر جۇغراپىيىلىك ۋە سىياسىي گەۋدە سۈپىتىدە تەسەۋۋۇر قىلىنىدۇ. لېكىن، تارىخقا نەزەر سالغىنىمىزدا، بۇ ئۇقۇمنىڭ مەنىسى ۋە دائىرىسىنىڭ ئوخشىمىغان دەۋرلەردە ئۈزلۈكسىز ئۆزگىرىپ تۇرغانلىقىنى، ھەتتا بىر-بىرىگە ئوخشىمايدىغان، بەزىدە رىقابەتچى ھاكىمىيەتلەر تەرىپىدىن ئۆزلىرىنىڭ قانۇنلۇق نامى سۈپىتىدە قوللىنىلغانلىقىنى بايقايمىز. بولۇپمۇ خىتاي تارىخى دەپ ئاتالغان ئۇزۇن جەرياندا، نۇرغۇنلىغان غەيرى-خەنزۇ مىللەتلەر قۇرغان سۇلالىلەرنىڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشى، «جۇڭگو» ئۇقۇمىنىڭ بىر پۈتۈن، ئۆزگەرمەس گەۋدە ئەمەس، بەلكى كۆپ مەنبەلىك ۋە مۇرەككەپ بىر تارىخىي قۇرۇلما ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ ماقالىدە، خىتاي تارىخىدىكى غەيرى-خەنزۇ ھاكىمىيەتلىرىنىڭ «جۇڭگو» ئۇقۇمىنى قانداق شەكىللەندۈرگەنلىكى ۋە بۇنىڭ بۈگۈنكى كۈندىكى ئەھمىيىتى ھەققىدە مۇلاھىزە يۈرگۈزۈلىدۇ.

«دۇنيانىڭ مەركىزى» — خىتاي مەركەزچىلىك ئىدىيىسىنىڭ يىلتىزى

قەدىمكى خىتاي تارىخچىلىقىدا «جۇڭگو» (中國) سۆزى «مەركىزىي دۆلەت» دېگەن مەنىنى بىلدۈرۈپ، ئوتتۇرا تۈزلەڭلىكتە (中原) ياشايدىغان خەلقنى مەدەنىيەتنىڭ مەركىزى، ئەتراپتىكى باشقا مىللەتلەرنى بولسا «ياۋايى» (四夷) ھېسابلايدىغان بىر خىل ئىدىيە چوڭقۇر يىلتىز تارتقان. بۇ قاراشقا ئاساسلانغاندا، خەنزۇلار (汉族) مەدەنىيەتنىڭ ياراتقۇچىسى ۋە ئىگىسى، دۇنيانىڭ ھۆكۈمرانى بولۇشى كېرەك ئىدى. لېكىن، بۇ ئىدىيە تارىخىي رېئاللىققا ھەمىشە ئۇيغۇن كېلەۋەرمىگەن. تارىختا نۇرغۇن كۈچلۈك غەيرى-خەنزۇ ھاكىمىيەتلىرى مەيدانغا كېلىپ، ئوتتۇرا تۈزلەڭلىككە ھۆكۈمرانلىق قىلىپ، بۇ مەركەزچىل قاراشقا كۈچلۈك جەڭ ئېلان قىلدى. ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ھۆكۈمرانلىقى ئارقىلىق «جۇڭگو»نىڭ كىمگە تەۋە ئىكەنلىكىنى قايتىدىن بەلگىلىدى.

شىمالدىن كەلگەن ھۆكۈمرانلار: شىمالىي ۋېي سۇلالىسى (北魏, 386-يىلىدىن 534-يىلىغىچە)

مىلادىيە 4-ئەسىردىن 6-ئەسىرگىچە بولغان ئارىلىقتا، خىتاينىڭ شىمالىي قىسمىدا «شىمالىي سۇلالىلەر» (北朝) دەۋرى ياشاندى. بۇ دەۋردىكى ئەڭ مۇھىم ھاكىمىيەتلەرنىڭ بىرى سىيانپىلارنىڭ (鲜卑) توبا قەبىلىسى تەرىپىدىن قۇرۇلغان شىمالىي ۋېي سۇلالىسى (北魏) ئىدى. سىيانپىلار ئەسلىدە خەنزۇ ئەمەس، بەلكى شەرقىي شىمالدىن كۆتۈرۈلگەن كۆچمەن مىللەت ئىدى. ئۇلار 439-يىلىغا كەلگەندە شىمالىي خىتاينى پۈتۈنلەي بىرلىككە كەلتۈرۈپ، كۈچلۈك بىر ھاكىمىيەتنى روياپقا چىقاردى. كېيىنچە بۇ دۆلەت شەرقىي ۋېي (东魏, 534-550)، غەربىي ۋېي (西魏, 535-557)، شىمالىي چى (北齐, 550-577) ۋە شىمالىي جۇ (北周, 557-581) قاتارلىق دۆلەتلەرگە بۆلۈنۈپ كەتكەن بولسىمۇ، ئۇلارنىڭ ھۆكۈمرانلىقى 6-ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىغىچە داۋاملاشتى.

شىمالىي ۋېي سۇلالىسىنىڭ يىلتىزى خەنزۇ بولمىسىمۇ، ئۇلار خىتاي زېمىنىغا ئورۇنلاشقاندىن كېيىن، بولۇپمۇ ئىمپېراتور شياۋ ۋېن (孝文帝) دەۋرىدە خىتاي مەدەنىيىتىنى كەڭ كۆلەمدە قوبۇل قىلىپ، پايتەختنى لوياڭغا (洛阳) كۆچۈرۈش، سىيانپىلارنىڭ كىيىم-كېچەك ۋە تىلىنى چەكلەش، خەنزۇلار بىلەن قۇدا-باجا بولۇش قاتارلىق بىر يۈرۈش ئىسلاھاتلارنى ئېلىپ بېرىپ، ئۆزلىرىنى «جۇڭگو»نىڭ قانۇنلۇق ۋارىسى دەپ ئاتاشقا باشلىدى. بۇ، ئۇلارنىڭ ئۆز ھاكىمىيىتىنىڭ قانۇنلۇقلۇقىنى مۇستەھكەملەش ۋە خەنزۇلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كۆپ مىللەتلىك ئىمپېرىيەنى باشقۇرۇش ئۈچۈن قوللانغان مۇھىم بىر ئىستراتېگىيەسى ئىدى. ئەڭ قىزىقارلىق يېرى، كېيىنكى خىتاي تارىخچىلىرى بۇ غەيرى-خەنزۇ ھاكىمىيىتىنى ئۆزلىرىنىڭ «24 رەسمىي سۇلالىلەر تارىخى»نىڭ (二十四史) بىر قىسمى سۈپىتىدە تولۇق قوبۇل قىلدى. بۇ، «جۇڭگو» ئۇقۇمىنىڭ قان ۋە مىللەتكە ئەمەس، بەلكى سىياسىي ھۆكۈمرانلىق ۋە مەدەنىيەت ئىدىيەسىگە باغلانغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ.

قىتان، جۇرچېن ۋە موڭغۇللار: ئۈچ كۈچلۈك ئىمپېرىيە

1. لياۋ سۇلالىسى (辽朝, 907-يىلىدىن 1125-يىلىغىچە): تاڭ سۇلالىسى (唐朝, 618-907) يىمىرىلگەندىن كېيىن، شىمالدىكى قىتانلار (契丹) كۈچىيىپ، لياۋ سۇلالىسىنى قۇردى. ئۇلارمۇ خەنزۇ ئەمەس ئىدى، لېكىن خىتاينىڭ شىمالىدىكى كەڭ زېمىنلارغا ھۆكۈمرانلىق قىلىپ، خەنزۇلار قۇرغان سۇڭ سۇلالىسى (宋朝, 960-1279) بىلەن ئۇزاق مۇددەت رىقابەتلەشتى. لياۋ سۇلالىسى ئۆزىنىڭ كۆپ مىللەتلىك ئىمپېرىيەسىنى باشقۇرۇش ئۈچۈن «شىمالىي ۋە جەنۇبىي مەمۇرىيەت» تۈزۈمىنى يولغا قويۇپ، قىتانلارنى ئۆز قانۇنى بىلەن، خەنزۇلارنى بولسا تاڭ سۇلالىسىنىڭ قانۇنى بىلەن باشقۇردى. بۇ ئۇلارنىڭ ھەم ئۆز مىللىي خاسلىقىنى ساقلاپ قېلىش، ھەم خەنزۇلار ئۈستىدىن ئۈنۈملۈك ھۆكۈمرانلىق قىلىش ئىستراتېگىيەسى ئىدى.

2. جىن سۇلالىسى (金朝, 1115-يىلىدىن 1234-يىلىغىچە): لياۋ سۇلالىسىنىڭ ئورنىنى مانجۇرىيەدىن كۆتۈرۈلگەن جۇرچېنلار (女真) ئالدى. ئۇلار جىن سۇلالىسىنى قۇرۇپ، لياۋنى يوقىتىپلا قالماي، يەنە شىمالىي سۇڭ سۇلالىسىنىمۇ (北宋, 960-1127) ئاغدۇرۇپ، پايتەختى كەيفېڭنى (開封) ئىشغال قىلىپ، خۇاڭخې دەرياسىنىڭ جەنۇبىغىچە بولغان زېمىنلارنى ئىگىلىدى. جىن سۇلالىسىمۇ ئۆزىنى «جۇڭگو»نىڭ قانۇنلۇق ھۆكۈمرانى دەپ قارايتتى ۋە خەنزۇلارنىڭ سۇڭ سۇلالىسىنى «جەنۇبتىكى بۆلۈنمە ھاكىمىيەت» دەپ ئاتايتتى. بۇ دەۋردە لياۋ، جىن ۋە سۇڭ سۇلالىلىرىنىڭ ھەر بىرى ئۆزىنى «جۇڭگو» دەپ ئاتىغانلىقى ئۈچۈن، بىرلا ۋاقىتتا بىر قانچە «جۇڭگو» مەۋجۇت بولغان.

3. يۈەن سۇلالىسى (元朝, 1271-يىلىدىن 1368-يىلىغىچە): موڭغۇل ئىمپېرىيىسى (蒙古帝国) دۇنيا تارىخىدىكى ئەڭ كەڭ ئىمپېرىيەلەرنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇنىڭ تەركىبىگە ئالتۇن ئوردا (金帐汗国)، ئىلخانىيلار دۆلىتى (伊利汗国)، چاغاتاي خانلىقى (察合台汗国) ۋە يۈەن سۇلالىسى قاتارلىق بىر قانچە چوڭ دۆلەت كىرەتتى. قۇبىلايخان پۈتۈن خىتاينى بويسۇندۇرغاندىن كېيىن، پايتەختىنى دادۇغا (大都، بۈگۈنكى بېيجىڭ) قۇرۇپ، يۈەن سۇلالىسىنى قۇردى ۋە ئۆزىنى خىتاينىڭ ئىمپېراتورى دەپ ئاتىدى.

يۈەن سۇلالىسىمۇ ئۆزىنى «جۇڭگو» دەپ ئاتىدى، ئەمما ئۇلارنىڭ ھۆكۈمرانلىقىدا قاتتىق مىللىي تەبىقىلەشتۈرۈش سىياسىتى يۈرگۈزۈلگەن بولۇپ، موڭغۇللار (蒙古) ئەڭ يۇقىرى، ئۇلاردىن قالسا رەڭلىك كۆزلۈكلەر (色目人، ئوتتۇرا ئاسىيالىقلار)، ئاندىن خەنلەر (汉人، شىمالدىكى خىتايلار)، ئەڭ ئاخىرىدا نەنلەر (南人، جەنۇبتىكى خىتايلار) تۇراتتى. بۇ ئەھۋال «جۇڭگو» دېگەن نام ئاستىدا ئەمەلىيەتتە بىر بويسۇندۇرغۇچى مىللەتنىڭ باشقا مىللەتلەر ئۈستىدىن ھۆكۈمرانلىق قىلىدىغان مۇستەملىكىچىلىك تۈزۈمىنىڭ مەۋجۇت بولغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. شۇنداقتىمۇ، كېيىنكى مىڭ (明朝, 1368-1644) ۋە چىڭ سۇلالىلىرىمۇ يۈەن سۇلالىسىنى خىتاينىڭ قانۇنلۇق بىر ھاكىمىيىتى سۈپىتىدە ئېتىراپ قىلغان. بۇ، «جۇڭگو»نىڭ ئەسلىدە بىر مىللەتنىڭ دۆلىتى ئەمەس، بەلكى شۇ زېمىنغا ھۆكۈمرانلىق قىلغان ھەرقانداق كۈچلۈك ھاكىمىيەت قوللىنالايدىغان بىر سىياسىي نام ئىكەنلىكىنى تېخىمۇ ئايدىڭلاشتۇرىدۇ.

مانجۇلارنىڭ ھۆكۈمرانلىقى: چىڭ ئىمپېرىيىسى (清朝, 1644-يىلىدىن 1912-يىلىغىچە)

يۈەن سۇلالىسىگە ئوخشاش، خىتاينىڭ ئاخىرقى ئىمپېرىيە سۇلالىسى بولغان چىڭ سۇلالىسىمۇ غەيرى-خەنزۇ — مانجۇلار (满族) تەرىپىدىن قۇرۇلدى. مانجۇلار خىتايغا ھۆكۈمرانلىق قىلىپلا قالماي، ئىچكى موڭغۇلىيە، شەرقىي تۈركىستان، تىبەت قاتارلىق كەڭ زېمىنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان غايەت زور بىر ئىمپېرىيەنى بەرپا قىلدى.

چىڭ سۇلالىسى ئۆزىنى «جۇڭگو» (مانجۇچە: Dulimbai Gurun) دەپ ئاتىدى. ئەمما ئۇلارنىڭ نەزىرىدە بۇ «جۇڭگو» پەقەت خەنزۇلار ياشايدىغان رايونلارنىلا ئەمەس، بەلكى مانجۇ، موڭغۇل، ئۇيغۇر، تىبەت قاتارلىق بەش چوڭ مىللەتنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كۆپ مىللەتلىك ئىمپېرىيە ئىدى. ئۇلار «مانجۇ-خەن بىر ئائىلە» (满汉一家) شۇئارىنى ئوتتۇرىغا قويغان بولسىمۇ، ئەمەلىيەتتە مانجۇلارنىڭ ئۆز كىملىكىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن مانجۇ-خەن ئايرىمچىلىقىنى قاتتىق ئىجرا قىلدى. ياپونىيەلىك تارىخچىلارنىڭ قارىشىچە، بۇ خىل غەيرى-خەنزۇ ھاكىمىيەتلىرىنى «بويسۇندۇرغۇچى سۇلالىلەر» (征服王朝) دەپ ئاتاش تېخىمۇ توغرا. بۇ قاراش، ئۇلارنىڭ خىتاينى بويسۇندۇرۇپ، ئۆز ھاكىمىيىتىنى قۇرغانلىقىنى، ئەمما ئەسلى يىلتىزىنىڭ خەنزۇ ئەمەسلىكىنى تەكىتلەيدۇ.

مەھمۇد قەشقىرىنىڭ «چىن» ئۇقۇمى

11-ئەسىردىكى بۈيۈك ئۇيغۇر ئالىمى مەھمۇد قەشقىرى ئۆزىنىڭ «تۈركىي تىللار دىۋانى» (ديوان لغات الترك) ناملىق ئەسىرىدە شۇ دەۋردىكى «چىن» ئۇقۇمىنى ئۈچكە ئايرىپ چۈشەندۈرگەن:

يۇقىرى چىن (تاۋغاچ): شىمالدىكى قىتانلارنىڭ (契丹) لياۋ سۇلالىسى (辽朝).
ئوتتۇرا چىن: جەنۇبتىكى خەنزۇلارنىڭ سۇڭ سۇلالىسى (宋朝).
تۆۋەن چىن: غەربتىكى قاراخانىيلار دۆلىتىنىڭ بىر قىسمى (كاشغەردىن ياركەنگىچە بولغان جايلار).

بۇ، شۇ دەۋردىكى بىر تۈركىي ئالىمنىڭ نەزىرىدە «چىن» (خىتاي) ئۇقۇمىنىڭ بىر پۈتۈن ئەمەس، بەلكى ئوخشىمىغان سىياسىي گەۋدىلەرنى كۆرسىتىدىغان كۆپ مەنىلىك بىر سۆز ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلايدۇ. مەھمۇد قەشقىرىنىڭ قارىشىچە، بۇ ئۈچ «چىن»نىڭ ھەممىسىنىڭ ئوخشىمىغان ھۆكۈمرانلار تەرىپىدىن باشقۇرۇلۇۋاتقانلىقى، ئەمما بىر چوڭ جۇغراپىيىلىك رايوندا ئورۇنلاشقانلىقى ئۈچۈن شۇنداق ئاتالغان بولۇشى مۇمكىن. بۇ، «جۇڭگو» ياكى «خىتاي» ئۇقۇمىنىڭ تارىختا قانچىلىك جانلىق ۋە كۆپ قاتلاملىق بولغانلىقىنى كۆرسىتىدىغان يەنە بىر مۇھىم پاكىت.

مۇلاھىزە: خىتايلارنىڭ تارىخىي رېئاللىقى شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىق دەۋاسىغا قانداق ئىبرەتلەرنى بېرىدۇ؟

يۇقىرىدا بايان قىلىنغان تارىخىي دەلىللەر «جۇڭگو» ئۇقۇمىنىڭ بىر پۈتۈن، ئۆزگەرمەس، خەنزۇ مىللىتىگە مەركەزلەشكەن گەۋدە ئەمەس، بەلكى ھۆكۈمرانلىق قىلغان كۈچكە قاراپ مەنىسى ئۆزگىرىپ تۇرىدىغان سىياسىي قۇرۇلما ئىكەنلىكىنى ئاشكارىلايدۇ. بۇ تارىخىي رېئاللىق، بۈگۈنكى كۈندە شەرقىي تۈركىستاننىڭ مۇستەقىللىقىنى تەلەپ قىلىۋاتقان ئۇيغۇرلار ئۈچۈن بىر قانچە مۇھىم ئىبرەت ۋە ئىدىيەۋى قورال بىلەن تەمىنلەيدۇ:

«جۇڭگونىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى» دېگەن ئۇقۇمنىڭ تارىخىي ئاساسىسزلىقى: خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ «شىنجاڭ قەدىمدىن تارتىپ جۇڭگونىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى» دېگەن تەشۋىقاتى، يۇقىرىدىكى تارىختىن كۆرۈنۈپ تۇرغىنىدەك، ھېچقانداق ئاساسقا ئىگە ئەمەس. تارىختا «جۇڭگو» دېگەن نام بىلەن ئاتالغان زېمىننىڭ دائىرىسى ۋە ھۆكۈمرانى ئۈزلۈكسىز ئۆزگىرىپ تۇرغان. سىيانپىلارنىڭ، قىتانلارنىڭ، جۇرچېنلارنىڭ، موڭغۇللارنىڭ ۋە مانجۇلارنىڭ ھەممىسى ئۆزلىرىنىڭ ھاكىمىيىتىنى «جۇڭگو» دەپ ئاتىغان. شەرقىي تۈركىستان مانجۇلارنىڭ چىڭ ئىمپېرىيىسى تەرىپىدىن بويسۇندۇرۇلغان بولۇپ، بۇ بىر غەيرى-خەنزۇ ئىمپېرىيەسىنىڭ يەنە بىر غەيرى-خەنزۇ رايوننى ئىشغال قىلىشى ئىدى. بۇ، شەرقىي تۈركىستاننىڭ «خەنزۇلارنىڭ جۇڭگوسى»غا تەۋە ئىكەنلىكىنى بىلدۈرمەيدۇ. چىڭ ئىمپېرىيىسىنىڭ يىمىرىلىشى بىلەن، ئۇنىڭ تەركىبىدىكى مانجۇرىيە، موڭغۇلىيە، تىبەت ۋە شەرقىي تۈركىستان قاتارلىق ئوخشىمىغان تارىخىي ۋە مەدەنىيەت ئارقا كۆرۈنۈشكە ئىگە رايونلارنىڭمۇ ئۆز تەقدىرىنى ئۆزى بەلگىلەش ھوقۇقى بولۇشى كېرەك ئىدى.
ھۆكۈمرانلىقنىڭ مەنبەسى ھەربىي كۈچ ۋە سىياسىي ھوقۇق: تارىختا بىر ھاكىمىيەتنىڭ «جۇڭگو» دەپ ئېتىراپ قىلىنىشى ئۇنىڭ مىللىي كېلىپ چىقىشىدىن بەكرەك، شۇ زېمىنغا ھۆكۈمرانلىق قىلالىغانلىقىغا باغلىق بولغان. بويسۇندۇرغۇچى سۇلالىلەرنىڭ ھەممىسى ھەربىي كۈچ ئارقىلىق ھاكىمىيەت قۇرغان. بۇ، دۆلەت ۋە ھاكىمىيەت ئۇقۇمىنىڭ ماھىيەتتە كۈچ سىياسىتىنىڭ مەھسۇلى ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ. بۈگۈنكى خىتاينىڭ شەرقىي تۈركىستان ئۈستىدىن يۈرگۈزۈۋاتقان ھۆكۈمرانلىقىمۇ تارىخىي قانۇنلۇقلۇققا ئەمەس، بەلكى ھەربىي ۋە سىياسىي بېسىمغا تايانغان. شۇڭلاشقا، بۇ ھۆكۈمرانلىققا قارشى تۇرۇش، تارىخىي نۇقتىدىن قارىغاندا، بىر مىللەتنىڭ ئۆز مۇقەددەرىتىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن قىلىۋاتقان قانۇنلۇق كۈرىشىدۇر.
تارىخنىڭ سىياسىي مەقسەتلەر ئۈچۈن قايتا يېزىلىشىغا ھۇشيار بولۇش: لياۋ، جىن، يۈەن قاتارلىق سۇلالىلەرنىڭ خىتاينىڭ «24 رەسمىي تارىخى»غا كىرگۈزۈلۈشى كېيىنكى ھۆكۈمرانلارنىڭ ئۆز ھاكىمىيىتىنىڭ دائىرىسىنى كېڭەيتىش ۋە قانۇنلاشتۇرۇش ئۈچۈن ئېلىپ بارغان سىياسىي ھەرىكىتىدۇر. بۈگۈنكى خىتاي كومپارتىيەسىمۇ بۇ ئۇسۇلنى قوللىنىپ، چىڭ ئىمپېرىيىسىنىڭ بارلىق زېمىنىنى «جۇڭگو»نىڭ ئەزەلدىن بار بولغان زېمىنى دەپ قايتا يېزىپ چىقىۋاتىدۇ. بۇنىڭغا قارشى، ئۇيغۇرلار ئۆزلىرىنىڭ مۇستەقىل تارىخىي بايانىنى، بولۇپمۇ قاراخانىيلار، ئىدىقۇت ئۇيغۇر خانلىقى، سەئىدىيە خانلىقى ۋە 20-ئەسىردە قۇرۇلغان ئىككى جۇمھۇرىيەتنىڭ تارىخىنى كۈچەپ تەشۋىق قىلىشى كېرەك. بۇ، خىتاينىڭ تارىخنى بۇرمىلاپ، مۇستەملىكىچىلىكىنى ئاقلاش ئۇرۇنۇشىغا قارشى ئەڭ ئۈنۈملۈك جاۋاب بولىدۇ.
مىللىي كىملىكنى ساقلاشنىڭ ھايات-ماماتلىق ئەھمىيىتى: مانجۇلار ۋە موڭغۇللار خىتاينى بويسۇندۇرغان بولسىمۇ، ئاخىرىدا زور ساندىكى خەنزۇلار ئارىسىدا ئاسسىمىلياتسىيە بولۇش خەۋپىگە دۇچ كەلگەن ۋە ئۆز كىملىكىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن نۇرغۇن تىرىشچانلىق كۆرسەتكەن. بويسۇندۇرغۇچى مىللەت بولۇش سۈپىتى بىلەن ئۇلارمۇ بۇ خىرىسقا دۇچ كەلگەن يەردە، بۈگۈنكى كۈندە مەجبۇرىي ئاسسىمىلياتسىيە سىياسىتىگە ئۇچراۋاتقان ئۇيغۇرلار ئۈچۈن تىل، دىن ۋە مەدەنىيەتنى ساقلاپ قېلىشنىڭ نەقەدەر مۇھىم ئىكەنلىكى ئۆز-ئۆزىدىن ئايان. مىللىي كىملىكنى يوقىتىش، بىر مىللەتنىڭ ئۆز مۇستەقىللىقىنى تەلەپ قىلىشتىكى ئەڭ ئاساسلىق مەنىۋى ۋە تارىخىي ھوقۇقىنى يوقاتقانلىق بىلەن باراۋەر.

خۇلاسە قىلغاندا، «جۇڭگو» تارىخىنى غەيرى-خەنزۇ ھاكىمىيەتلەر نۇقتىسىدىن قايتا ئوقۇپ چىقىش، بىزگە بۇ ئۇقۇمنىڭ بىر مىللەتكە خاس ئەمەس، بەلكى بىر ئىمپېرىيەۋى ھۆكۈمرانلىق ئىدىيەسى ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ ئىمپېرىيەنىڭ چېگراسى ۋە تەركىبى تارىختا ئۆزگىرىپ تۇرغان، شۇڭا بۈگۈنكى چېگرانىڭمۇ مەڭگۈلۈك بولۇشى ناتايىن. شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىق ھەرىكىتى ئۈچۈن، بۇ تارىخىي رېئاللىق خىتاينىڭ «بىرلىككە كەلگەن كۆپ مىللەتلىك دۆلەت» دېگەن ساختا بايانىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاپ، ئۆزلىرىنىڭ مۇستەقىل دۆلەت قۇرۇش تەلەپلىرىنىڭ تارىخىي ۋە سىياسىي قانۇنلۇقلۇقىنى ئىسپاتلايدىغان كۈچلۈك دەلىلدۇر.